Pierwsze spojrzenie na mapę krakowskiego Starego Miasta wskazuje, że nie jest ono jednorodne i powstawało co najmniej w dwóch etapach. Istotnie, w historii Krakowa można wydzielić dwa etapy: pierwszy, ginący w mrokach dziejów, kiedy to na północ od Wzgórza Wawelskiego, będącego siedzibą władcy wyrosła wczesnośredniowieczna osada, tzw. Okół, oraz drugi, kiedy to 5 czerwca 1257 roku książę Bolesław Wstydliwy lokuje nowe miasto z centralnie położonym rynkiem.
Ślady po najdawniejszym Okole zachowały się w zasadzie jedynie w układzie urbanistycznym i przebiegu ulic Grodzkiej i Kanoniczej. Najstarszym i zapewne parafialnym kościołem dla miasta był kościół, noszący dziś wezwanie świętego Andrzeja. Przy kościele znajdował się plac targowy, będący centrum średniowiecznego Okołu. Choć plac został zabudowany w XIV wieku, podczas prac wykopaliskowych w kamienicy Collegium Iuridicum odnaleziono fundamenty murowanych kramów.
Pierwotna osada była zapewne chroniona umocnieniami ziemnymi, może też na tyle silnymi, że jak Jan Długosz pisze, krakowianie obronili się przed atakiem Tatarów.
Istnienie prężnego Okołu oraz siedziby księcia, musiało prowadzić do rozwinięcia rozległych przedmieść. Dowodzą temu liczne kościoły, znajdujące się w różnych częściach współczesnego miasta. Kościoły te, choć dzisiaj gotyckie lub barokowe, mają za sobą wcześniejszą, romańską przeszłość.
Kiedy więc w roku 1257 książę Bolesław Wstydliwy decyduje o nowym, regularnym rozplanowaniu miasta, musi uwzględnić już istniejące obiekty. Powstaje wówczas Rynek Główny i Mały Rynek, oraz sieć ulic wychodzących z Rynku Głównego.
Ale nie wszystkie ulice wychodzą pod kątem prostym, jak wymagałaby tego typowa lokacja. Część ulic biegnie łukiem, co z dzisiejszego punktu widzenia nadaje Krakowowi szczególnego uroku. Co więcej, na Rynku Głównym pozostaje kościół św. Wojciecha, będący reliktem wcześniejszej epoki, Kościół Mariacki zaś stoi na ukos, wbrew standardom lokacji.
Średniowieczny Kraków kryje jeszcze jedną ciekawostkę, wędrując po wschodniej części miasta łatwo spostrzeżemy, że ul. Mikołajska przed wylotem do Plant biegnie półkolem. Jest to odwzorowanie Gródka, będącego do XIV wieku elementem fortyfikacji luźno związanej z Krakowem. Gródek został jednak włączony w obręb murów po nieudanym buncie niemieckojęzycznej ludności pod wodzą wójta Alberta.
W latach kolejnych Kraków został otoczony murami. Decyzję tę wydał już Leszek Czarny w 1286, zaś jego następcy, a zwłaszcza Kazimierz Wielki, rozbudowali te obwarowania. W kolejnych wiekach mury umacniano, w efekcie, tuż przed rozbiórką na początku XIX wieku mury o długości 4 km oflankowane zostały 47 basztami, do miasta zaś można było wejść przez jedną z siedmiu bram.
Piastowski Kraków kończy się wraz ze śmiercią Kazimierza Wielkiego, i chociaż wnuczka króla - św. Jadwiga została koronowana w roku 1384, jest to już okres władzy Jagiellonów. Królowie tej dynastii dodali miastu splendoru. Wtedy to powstały najświetniejsze zabytki, takie jak Ołtarz Mariacki Wita Stwosza, Collegium Maius UJ, Zamek Królewski na Wawelu, współczesne Sukiennice oraz liczne kościoły.
Ogromne straty poniósł Kraków podczas Potopu szwedzkiego. Kraków został niemal doszczętnie zniszczony, a miasto nie będące już stolicą podupadło. Zastój jednak nie odbił się głęboko w architekturze, zwłaszcza sakralnej. Wówczas powstało wiele świątyń barokowych, najczęściej budowanych na zgliszczach gotyckich poprzedników.
Splendoru nie przyniosły także czasy rozbiorów i utraty niepodległości. Na początku XIX wieku Kraków przeżywał kryzys ekonomiczny. Odbiło się to w architekturze (a raczej w jej utracie). Z braku funduszy postanowiono rozebrać szereg budowli, w tym ratusz (po którym do dzisiaj przetrwała tylko wieża), kościół św. Szczepana, kościół św. Marii Magdaleny. Dopełnieniem złej sytuacji była decyzja zaborcy o ufortyfikowaniu Krakowa. W 1850 roku Austriacy utworzyli pierścień umocnień, ograniczając na pół wieku rozwój miasta.
Nieco lepsze czasy przyszły z końcem XIX wieku. Autonomia galicyjska zaowocowała rozwojem sztuki, nawiązującej do rodzimych motywów ludowych - rodziła się Młoda Polska. Wówczas działali w Krakowie najlepsi architekci i artyści, w których wymienić można choćby Teodora Talowskiego, Tadeusza Stryjeńskiego, Franciszka Mączyńskiego, Jana Zawiejskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera i wielu innych.
Po odzyskaniu niepodległości na nurt secesyjny nałożył się modernizm, oferujący nowe rozwiązania w sztuce i architekturze. Okres ten jednak szybko został przerwany wybuchem II Wojny Światowej. I chociaż Kraków stracił stosunkowo niewiele ze swej architektury, w porównaniu z innymi miastami, to jednak stracił 1/4 swojej ludności, głównie Żydów.
Okres PRL-u stał pod znakiem budowy Nowej Huty. Władze komunistyczne doceniały wartość krakowskich zabytków, jednak ogromnych zniszczeń dokonały wyziewy z krakowskich fabryk.
Dzisiejszy Kraków jest miastem prężnym, w którym wciąż powstają obiekty mogące być jego dumą. Do najciekawszych obiektów ostatnich lat należą kładka pieszo-rowerowa na Wiśle, tzw. Kładka Bernatka, sala sportowo-widowiskowa Kraków Arena, Sanktuarium św. Jana Pawła II.
Zaszłości historyczne w wyjątkowo piękny sposób ukształtowały Gród Kraka. Tutaj gotyk spotyka się z renesansem i secesją, sakrum przeplata się z codziennym życiem miasta, historia zaś głęboko wdziera się we współczesną tkankę miejską. Piękno i walory Krakowa zostały docenione w 1978 roku włączeniem całego Starego Miasta na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
