Kościół Świętego Krzyża jest jednym z najstarszych krakowskich kościołów. Jego początki sięgają XII wieku. W 1244 biskup Jan Prandota umieścił tutaj Zakon Ducha Świętego de Saxia, sprowadzając ich tutaj z pobliskiego Prądnika. Lokalizacja duchaków w bezpośrednim sąsiedztwie miasta miała uchronić ich przed zagrożeniem ze strony najeźdźców. Z drugiej strony duchacy według swojej reguły, zajmują się leczeniem chorych, co dla miasta był bardzo dobrym rozwiązaniem. Za ich przyczyną rozbudowano kościół, który, choć z pewnymi zmianami, przetrwał do dzisiaj.
  Wnętrze świątyni jest niezwykle piękne, wyjątkowe w swej architekturze. Sklepienie nawy głównej wsparte jest na pojedynczej kolumnie przechodzącej w żebra sklepienne, następnie opadające na ściany boczne. Całość nawy pokryta jest renesansowymi malowidłami, wykonanymi najpewniej zaraz po odbudowie kościoła po pożarze z 1528 roku. Malowidła przedstawiają „Zwierciadło grzesznika” (łac. Speculum Peccatoris) czyli siedzącego starca w którego kierunku wymierzone są miecze opatrzone napisami divinum iudicum (sąd Boży), mors (śmierć), peccatum (grzech), verbum (słowo), diabolus (diabeł). Ponadto ściany zdobią przedstawienia ojców kościoła wraz z biskupem Iwonem Odrowążem.
  Niegdyś kościół Świętego Krzyża wraz z klasztorem i szpitalem duchaków tworzył jedno założenie architektoniczne, niestety klasztor został wyburzony w 1891, a na jego miejscu pobudowano obecnie stojący Teatr im. Juliusza Słowackiego. Na szczęście sam kościół nie podzielił tego losu. Dzięki pomocy ze strony Kasy Oszczędności Miasta Krakowa, w latach 1896-98 kościół odnowiono. Architekekcie Tadeusz Stryjeński i Zygmunt Hendel przywrócili blask świątyni. Do współpracy zaproszono również Stanisława Wyspiańskiego, by wykonał polichromię, jednak przy pracach konserwatorskich odkryto dobrze zachowaną polichromię renesansową. Wyspiański, który już wcześniej przygotował kartony, zaniechał pomysłu, wykonał kartony w skali 1:1 i na tej podstawie Antoni Tuch i Ferdynand Bryll wykonali dzisiejszą polichromię.
  Na tyłach świątyni, Jan Szczepkowski wykonał przepiękną płaskorzeźbę przedstawiającą upadłego Chrystusa.

  Literatura:

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 2, Kościoły i klasztory Śródmieścia, Warszawa 1991

• Kościół Świętego Krzyża w Krakowie, Praca zbiorowa Koła Historyków Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1994