Kościół i klasztor Ojców Franciszkanów ufundowany został w roku 1237 dla franciszkanów, sprowadzonych tutaj z czeskiej Pragi. Kto sprowadził tutaj zakon, jest sprawą sporną. Możliwe, że był to Henryk Brodaty lub też jego syn Henryk Pobożny. Wygląd pierwszego kościoła pozostaje tajemnicą wieków, zniszczony on bowiem został podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku.
  Odbudową świątyni zajął się Bolesław Wstydliwy. Według fundacji księcia kościół wybudowany został na planie krzyża greckiego, a to wskazuje na funkcje mauzoleum, jakim mógł być dedykowany. Istotnie, złożone są tu doczesne szczątki Bolesława Wstydliwego. Prawdopodobnym jest, że książę Bolesław Wstydliwy jeszcze za życia zdecydował o swoim pochówku właśnie w tej świątyni. W kościele franciszkanów, poza nim swoje prochy złożyli: błogosławiona Salomea, Leszek Biały, Stefan (pierworodny syn Władysława Łokietka) oraz Władysław (drugi z synów Władysłwa Łokietka). Sam Władysław Łokietek, jak i jego następny wybrali Katedrę Wawelską na miejsce pochówku, a kościół franciszkanów stracił znaczenie nekropolii.
  W pierwszej połowie XV wieku kościół rozbudowano - wydłużono prezbiterium, nawę główną, dobudowano Kaplicę Ciesielską (obecnie bł. Salomei) oraz zbudowano wieżę. Nowy kościół konsekrował Zbigniew Oleśnicki w 1436 nadając mu drugie wezwanie Bożego Ciała.
  Kolejne trudne chwile związane są z potopem szwedzkim. W 1655 roku kościół doszczętnie spłonął. Odbudowa trwała blisko dwadzieścia lat do roku 1673, kiedy to biskup Mikołaj Oborski konsekrował świątynię.
  Najtragiczniejsze wydarzenie w dziejach kościoła miało miejsce latem 1850 roku. Wtedy to wybuchł największy w dziejach miasta pożar, który strawił również kościół franciszkanów. Względne ubóstwo Krakowa, brak funduszy przeciągały odbudowę, która trwała do początku XX wieku. Pracami architektonicznymi zajęli się Karol Kremer, Teofil Żebrawski, Władysław Ekielski, Karol Knaus. Na zdobienie wnętrza kościoła rozpisano konkurs, który wygrał Józef Mikulski. Kiedy jednak projekty Mikulskiego przenoszono na ściany, te nie wyglądały zbyt okazale, stąd też, już bez konkursu wybrano Stanisława Wyspiańskiego.
  Stanisław Wyspiański, w latach 1897-1902 zaangażowany do wykonania nowej polichromii, wykonał ją w duchu swojej epoki - secesji. Nawiązał do "Kwiatków świętego Franciszka", jak i kultury ludowej, malując rozmaite gatunki kwiatów polnych: chabry, lilie, bratki, mniszki lekarskie, babkę, koniczynę, nasturcje, słoneczniki, rumianek i wiele innych. Ponadto w transepcie ukazał herby królów i książąt piastowskich, a w filarach międzyokiennych Matkę Boską w stroju krakowskim, Caritas oraz upadłe anioły. Na sklepieniu Wyspiańki pomalował płatki śniegu, wzdłuż żeber naprzemiennie różańce oraz sznury z węzłami franciszkanów. Jego dzieło w owym czasie nie zostało uznane za wybitne. Mimo pozytywnego nastawienia prowincjała klasztoru, Samuela Reissa, komisja czuwająca nad pracami zwolniła Wyspiańskiego, powierzając dokończenie robót malarskich Tadeuszowi Popielowi. Tym samym Wyspiański nie zrealizował część swego projektu, w tym fryzu z ptaków oraz zwisających ze sklepienia świeczników-pająków w postaci nenufarów.[1]
  Drugi z malarzy - Tadeusz Popiel wykonał także kilka ciekawych malowideł. Do tych należą cztery przedstawienia figuralne św. Franciszka: Rozmowa z Chrystusem, Walka z pokusą, Stygmatyzacja, Modlący się św. Franciszek.

  Pomimo różnicy zdań i wcześniejszych nieporozumień, powierzono Wyspiańskiemu projekt witraży. Stanisław Wyspiański dokonał rzeczy niezwykłej, jak się okazało dzieła swojego życia. Nad chórem zakonnym w zachodniej ścianie kościoła wykonał witraż "Bóg Ojciec. Stań się". W prezbiterium stanęły witraże postaciowe świętego Franciszka (św. Franciszek nosi twarz Kazimierza Lewandowskiego, przyjaciela Wyspiańskiego. Za tenże witraż Wyspiański otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie malarskim zorganizowanym w 1898 roku w warszawskiej Zachęcie) oraz błogosławionej Salomei. Pozostałe okna transeptu wypełnione zostały przedstawieniami czterech żywiołów - być może Wyspiański wykorzystał tutaj ustęp 'Pochwały stworzenia' wyśpiewanej przez św. Franciszka. W tłumaczeniu Leopolda Staffa pieśń brzmi następująco:

Pochwalony bądź, Panie, przez brata naszego, wiatr.
I przez powietrze, i czas pochmurny, i pogodny, i wszelki,
Przez które dajesz tworom swoim utrzymanie.

Pochwalony bądź, Panie, przez siostrę naszą, wodę,
Co pożyteczna jest wielce i pokorna, i cenna, i czysta.

Pochwalony bądź, Panie, przez brata naszego, ogień,
Którym oświetlasz noc,
A on jest piękny i radosny, i silny, i mocny.

Pochwalony bądź, Panie, przez siostrę naszą, matkę ziemię,
Która nas żywi i chowa
I rodzi różne owoce z barwnymi kwiaty i zioły.[2]

A oto jak pisał Wyspiański do Lucjana Rydla: "Ogień przedstawiłem w liliach pąsowych, płomykowych i makach, zaś irysy, grzybienie płaskolistne barwią się w wodzie"
  Uzupełnieniem wspaniałej polichromii świątyni są obrazy Władysława Rossowskiego. Dwa malowidła w transepcie przedstawiają "Nadanie reguły franciszkanom przez papieża Honoriusza III" oraz "Przyjęcie franciszkanów przez księcia Bolesława Wstydliwego". W nawie głównej znajdują się kolejne dzieła Rossowskiego: "Śluby zakonne świętych Kingi i Jolanty" oraz "Chrzest Litwy".

  Wart zainteresowania jest także ołtarz główny. Wykonany on został w roku 1861, w ołtarzu umieszczono obraz mal. w Rzymie w pracowni Gebharda Flatza i przedstawiający św. Franciszka w otoczeniu świętych[3].

  Dopełnieniem wystroju kościoła są ołtarze, w których przedstawione zostały wizerunki patronów:

św. Maksymilian Maria Kolbe - w latach 1919-1922 pełnił posługę kapłańską w tymże kościele.

→ Matka Boska Nieustającej Pomocy - wizerunek bardzo powszechny w Małopolsce. Chrystus na obrazie gubi bucik - to zapowiedź Męki Pańskiej.

  Do kościoła przylegają trzy kaplice:

Męki Pańskiej - kaplica ufundowana została w 1595 roku przez Marcina Szyszkowskiego na wieść o narodzinach królewicza, późniejszego króla Władysława IV. Wówczas też przy tejże kaplicy zawiązano Arcybractwo Dobrej Śmierci mające przywilej uwalniania jednego ze skazanych na śmierć na wolność. W XVII i XVIII wieku w Wielki Czwartek skazańcy spowiadali się, przyjmowali komunię, następnie modlili się przed obrazem Matki Boskiej 'Smętnej Dobrodziejki', wracali do kaplicy Męki Pańskiej. Po nabożeństwie skazańcy uzyskiwali wolność. Arcybractwo istnieje do dzisiaj, członków można zobaczyć w okresie Wielkiego Postu, uczestniczących w drodze krzyżowej.
  Ściany kaplicy ozdobione są obrazami ukazującymi sceny drogi krzyżowej. Jest to dzieło Józefa Mehoffera. W kaplicy tej też znajdują się doczesne szczątki bł. Anieli Salawy. W kaplicy znajduje się też kopia Całunu Turyńskiego.

Błogosławionej Salomei - kaplica zbudowana została w pierwszej poł. XV w. dla cechu cieśli i murarzy, stąd też pierwsza jej nazwa - Kaplica Ciesielska. W roku 1630 złożono tu prochy błogosławionej Salomei, od tej pory upowszechnił się druga jej nazwa, użwana z resztą powszechnie do dziś. Kaplica posiada polichromię zaprojektowaną przez Józefa Mikulskiego. W kaplicy znajdują się doczesne szczątki bł. Salomei oraz księcia Bolesława Wstydliwego. Pochówek obojga Piastów nie jest przypadkowy. Błogosławiona Salomea, córka Grzymisławy i Leszka Białego, została poślubiona księciu Halicza - Kolomanowi. Po jego śmierci, królewna wróciła do Polski, gdzie w Zawichoście założyła pierwszy klasztor klarysek. Wkrótce przeniosła zgromadzenie do podkrakowskiej Skały. Tam też zmarła w 1269 roku, a jej ciało złożono w kościele franciszkanów. Pochówek klaryski u franciszkanów jest oczywisty - święta Klara i święty Franciszek byli przyjaciółmi. Pochówek Bolesława Wstydliwego również jest istotny - książę, kojarzony jest w Krakowie jako ten, który 5 czerwca 1257 roku lokował miasto na prawie magdeburskim.
  Naprzeciwko wejścia do kaplicy znajduje się ołtarz z umieszczoną centralnie srebrną trumienką bł. Salomei. Na obrazie ukazana jest modląca się patronka kaplicy a powyżej św. Kinga - bratowa bł. Salomei, żona Bolesława Wstydliwego. Po bokach ołtarza wyrzeźbione zostały posągi tematycznie nawiązujące do wezwania - Bolesława Wstydliwego (brata bł. Salomei) oraz Grzymisławy (matki bł. Salomei). Obie figury wykonane zostały ok. 40 lat po przeniesieniu prochów bł. Salomei do tejże kaplicy.

Smętnej Dobrodziejki - kaplica powstała poprzez odcięcie północnej strony krużganków klasztoru franciszkanów. W kaplicy znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej zw. Smętną Dobrodziejką. Wizerunek ten został koronowany przez kardynała Jana Puzynę 20 września 1908 roku. W kaplicy warto zwrócić uwagę na ciekawą polichromię. Jest to dzieło Piotra Nizińskiego i Stefana Matejki. W kaplicy znajduje sie epitafium Hilarego Hankiewicza, fundatora polichromii.

  Równie ciekawe, co kościół są krużganki klasztorne. Można tu zobaczyć jedyną w swoim rodzaju galerię biskupów krakowskich. O istnieniu galerii opowiada legenda związana z kanonizacją św. Stanisława ze Szczepanowa. Celem kanonizacji posłano do Asyżu obraz świętego. Obraz ten czynił cuda, każdy, kto dotknął wizerunku świętego Stanisława został w cudowny sposób uleczony. Dla biskupów krakowskich była to informacja - skoro wizerunek ich poprzednika czynił cuda, oni także powinni zostawiać swoje podobizny. Skoro rzecz działa się w Asyżu, symbolicznym odpowiednikiem Asyżu jest krakowski klasztor franciszkanów. Tym oto sposobem do klasztoru trafiło kilkadziesiąt malowideł, m. in.: Jan Latalski, Jan Chojeński, Piotr Tomicki, Piotr Gamrat, Kajetan Sołtyk.

  Dziś Kościół Franciszkanów jest jednym z najczęściej odwiedzanych obiektów sakralnych w Krakowie i bez wątpienia, jednym z najpiękniejszych. Kościół i klasztor zwiedzać można w dni powszednie w godzinach 10:00-16:00.

  Przypisy:

 [1] Mieczysław Wallis, Secesja, Wyd. Arkady, Warszawa 1984, s. 112.

 [1] Mieczysław Wallis, Secesja..., s. 114.

 [3] Michał Jakubczyk, Franciszkański Kraków. Przewodnik po miejscach franciszkańskich w Małopolsce, Kraków 2009, s. 23.


  Literatura: