Kolekcja Książąt Czartoryskich obejmuje zabytki z kości słoniowej z kręgu Bizancjum, Italii, Francji i Księstw Niemieckich. Kość słoniowa dzięki swoim niezwykłym właściwościom (ciemnieje, gdy jest przechowywana w niedoświetleniu) była od wieków traktowana jako niesamowicie wdzięczny materiał do wyrobu różnorodnych przedmiotów. Nie doczekała się stworzenia mitu, jak wiara w to, że róg jednorożca wykrywa truciznę (stąd możliwość sprawdzenia posiłków władców), ale z reguły właśnie róg zmyślonego rumaka udawała.

  Jej trwałość i odporność, piękny mleczny połysk oraz naturalny kolor sprawiały, iż kości używano zarówno do wykonywania wizerunków cesarzy czy konsulów z czasów Bizancjum, jak i przedmioty kultu (najczęściej do prywatnej dewocji).

  Poza kością słoniową (która docierała określonymi szlakami handlowymi do rozmaitych miejsc w Europie) wykorzystywano również kły mamutów, morsów, hipopotamów oraz kości bydlęce. Przy czym należy pamiętać, że gęstość materiału i jego twardość u kopalnych trąbowców jest prawie dwa razy wyższa, niż u współcześnie żyjących słoni. Przedmioty wykonane z kłów mamuta zwłaszcza wśród ludów o niskim rozwoju technicznym należy więc postrzegać jako arcydzieła pracy rąk ludzkich ze względu na trud wykonania, niekoniecznie kierując się walorami artystycznymi, czy kunsztem ażurowej rzeźby.

  W połączeniu ze złotem kość słoniowa była znana w starożytności jako technika rzeźbiarska chryzelefantyna (gr. chryselephantinos, ze złota i kości słoniowej, od chrysós, złoto i elephás, słoń). Starożytni wykorzystywali tę metodę w celu przygotowania olbrzymich posągów bóstw, do naszych czasów nie przetrwał w całości ani jeden ze wzmiankowanych w literaturze posągów Zeusa, Ateny, Apolla, Artemidy. W Muzeum Delfickim możemy jedynie zobaczyć fragmenty tych wielkopostaciowych założeń. Stosowanie kości słoniowej najpopularniejsze w Europie było w XIV wieku (z tego okresu część kolekcji w krakowskim muzeum), użycie materiału zmalało w okresie renesansu i powróciło w XVII i XVIII wieku (sepety, wachlarze, tabakierki, tarka do tabaki, flet króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).

  Średniowieczne zbiory mają przede wszystkim przeznaczenie kultowe - są to krzyże, pastorały, relikwiarze, puszki, dyptyki i poliptyki dla celów dewocyjnych. W XIV wieku sztuka użycia kości słoniowej wyparła w Paryżu popularną do tego czasu technikę emalii. Warsztaty paryskie odznaczały się wysokim poziomem artystycznym oraz kunsztem wykonania, w krakowskich zbiorach reprezentowane są przez rzeźbę Madonny oraz Dyptyk wiązany z osobą królowej św. Jadwigi Andegaweńskiej. Nie byłby to jedyny przedmiot z tego okresu przypisywany szanownej właścicielce, na Wawelu w Skarbcu Katedralnym skatalogowana jest skrzyneczka z kości słoniowej królowej Jadwigi (którą w 1907 roku na uroczym pastelu uwiecznił  Leon Wyczółkowski w  cyklu "Skarbiec wawelski"). Z obrządkiem przekazania sakry biskupiej łączony jest natomiast grzebień, pochodzący prawdopodobnie z warsztatu rodziny Embriachi z północnych Włoch.

  Późniejsze przedmioty to efekt ponownego zafascynowania materiałem w okresie baroku i rokoka, aktywnie działały wówczas warsztaty z Flandrii, Włoch, Francji. Z tego okresu muzeum prezentuje niezwykle wartościową kolekcję wachlarzy, należących do Elżbiety z Lubomirskich hetmanowej Sieniawskiej oraz księżnej Marii Amparo Muñoz pierwszej małżonki Władysława Czartoryskiego. Na jednym z wachlarzy przedstawiona została scena w ogrodzie - zaślubiny Marii Leszczyńskiej z Ludwikiem XV.

  Do przedmiotów zdobionych techniką inkrustacji kością słoniową należą również tabakierki, puzderka, sepety. Łączenie takich materiałów jak kość słoniowa, kryształ górski, szylkret i macica perłowa z drewnem hebanowym pozwoliły mistrzom wykonać niezwykłej klasy artystycznej wyroby: szachy, ołtarzyki (jeden z nich zdobiony dodatkowo agatami należał do królowej Eleonory Wiśniowieckie) czy niewielkie sepety.