Techniki emalierskie są znane na świecie od czasów starożytnych, wielkimi ośrodkami, zajmującymi się zdobieniem tą metodą były: Egipt, Persja, Bizancjum, Indie, Chiny. Sproszkowane szkło z dodatkiem wody, olejków, tlenków metali przez swoją półpłynną konsystencję można łatwo nanieść na przedmioty metalowe, spojenie następuje przez wypalenie w piecu, połysk uzyskuje się dzięki długotrwałemu polerowaniu.

  Dobór metalu

  W wykonaniu emalii najważniejszy jest dobór odpowiedniego podłoża. Temperatura topnienia metalu, który ma zostać pokryty warstwą musi być wyższa niż tej powłoki oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do uwarunkowań emalii. W związku w powyższym najczęściej pracowano w złocie i miedzi, rzadziej wybierano srebro.

  Rodzaje wyrobów

  W zależności od planowanego efektu budowano podłoże w następujący sposób:

 • przez podział na komórki (paski metalowe, tworzące kontur)

 • przez żłobienie powierzchni metalu rylcem

 • przez pokrycie na gładko całości przy użyciu natryskiwania

Ośrodki emalierskie w Europie XII i XIII wieku

  Głównymi producentami naczyń miedzianych zdobionych techniką żłobkową były Francja, Niemcy i Hiszpania. Francuskie główne nurty emalierskie realizowały się w Lotaryngii i w Limoges. Przyjrzyjmy się charakterystyce tych ostatnich, gdyż właśnie obiekty nurtu limuzyjskiego są najsilniej reprezentowane w naszych krakowskich zbiorach. Prehistoria dla emalii z Limoges to związek z opactwem Saint Martial i technika komórkowa, którą zastąpiono żłobkową, na następnie malarską (natryskową). Zwłaszcza ta najmłodsza była popularna przez możliwości jej wzbogacania i udoskonalania. Pokrycie nasycane opiłkami metalu (tzw. paillens) oraz plamkami złota świetnie podkreślało ekskluzywny charakter wyrobów. Wykorzystywano ją do naczyń związanych z kultem religijnym (tu wielobarwne) i świeckich (głównie szaro-brunatne en grisaille). W Limoges (miasto nad rzeką Vienne oddalone od Paryża o 400 kilometrów) wytwarzano najczęściej przedmioty liturgiczne: relikwiarze, krzyże procesyjne, kandelabry, pastorały, puszki na komunikanty, kadzielnice, misy, oprawy ksiąg.

  Wzornictwo i główne warsztaty

  Popularne w całej Europie emalie limuzyjskie docierały również do Polski. Ze względu na wybór przeznaczenia przedmiotów koncentrowano się na doskonałej formie wyrobu, miały być to przedmioty wysokiej klasy, często podarunki dyplomatyczne. Kompozycje z krzyżem, obłokami, tematem sedes gratiae realizowano dzięki wielowarstwowym połączeniom, wypukłym złoconym formom metalowym, przytwierdzanym na tle wykonanym w technice emalierskiej.

  Wzory wykorzystywały przyswojone już i dobrze znane z architektury romańskiej ornamenty roślinne i geometryczne (rozety, plecionki), sięgano również po zapożyczone ze sztuki Wschodu palmety, arkadki. Kolorystyka emalii bywała niezwykle nasycona, reprezentowanymi barwami okazywały się najczęściej błękity, czerwienie, żółcie, zielenie, dla podkreślenia konturu dodawano czerni i bieli.

  Czasy renesansu przyniosły modę na portret emalierski, a co za tym idzie, podpis artystyczny. Dzięu temu znamy przynajmniej kilka warsztatów prowadzonych przez rodziny Nardona Pénicaud, Leonarda Limosin, Jeana de Court, Jacquesa Laudin. Emalia w zbiorach XX Czartoryskich pochodzi z różnych ośrodków:

 • hiszpańskie krzyże procesyjne z XVI wieku pokryte emalią przezroczystą

 • saksońska plakieta z z XI wieku z niedużego ołtarza przenośnego

 • lotaryński krzyż pektoralny z XIV wieku

 • Limoges: plakieta ze św. Benedyktem, plakieta z Ukrzyżowaniem, pióro pastorału (ze sceną walki węża i lwa), krzyż procesyjny, relikwiarz skrzynkowy, puszka-cyborium, gemelion do umywania rąk, oprawa księgi.