Sama nazwa tego gatunku ceramiki pochodzi od słowa Majorka (jedna z Wysp Balearskich na Morzu Śródziemnym). Było to centrum eksportu ceramiki hiszpańskiej do miast włoskich, a sama majolika stała się właśnie w Italii niezwykle pożądanym towarem już od XIV wieku. Tradycja nazewnictwa ukutego od toponimu występowała również we Francji, produkty importowane z włoskiego miasta Faenzy określano mianem fajansu.

  Technika wyrobu majoliki

  Przedmioty uformowane z gliny wstępnie wypalano w temperaturze 800-900 stopni Celsjusza. Otrzymany biskwit polewano warstwą przygotowaną z piasku zmielonego z tlenkiem ołowiu i tlenkiem cyny. Dekorację malarską na tej polewie wykonywano pędzlami z użyciem barwników uzyskanych z tlenków metali: czarny i czerwono-brązowy z tlenku żelaza, jaskrawoczerwony lub żółty z tlenku rtęci, zielony z tlenku miedzi, fioletowy z tlenku manganu, błękitny z tlenku kobaltu. Ostatecznie wypalano ponownie naczynia, tym razem w temperaturze 1000 stopni Celsjusza. W niektórych realizacjach decydowano się na ponowne pokrycie transparentną polewą ołowiową (z piasku z tlenkami ołowiu i cyny) i wypalano przy zmniejszonej ilości tlenu, uzyskując efekt zwieciadlany. Niekiedy wykonywano dekorację rytą do warstwy czerwonej gliny, otrzymując wyrób zdobiony w technice sgrafitto.

  Wpływy Dalekiego i Bliskiego Wschodu

  Rozwój włoskiej majoliki w XIV i XV wieku związany był z modą na wytwory italskich pracowni na rynkach europejskich. Jednak wytwory nie były oderwane tematycznie od wzorców hiszpańskich i bliskowschodnich. Stąd bogactwo ornamentu i kolorystyki używanej w świecie muzułmańskim. Od 1475 mamy do czynienia z gotyckim suchym stylem dekoru, od 1500 do 1530 przypada faza malowniczego rozwoju, do 1570 wyniki pracy noszą już znamiona dekadencji (szablonu, odtwórczości).

  Pracownie i wyroby

  Warsztaty w Faenzy, Bolonii, Derucie i Florencji (dom Luca i Andrea Della Robbia) wykonywały naczynia stołowe oraz dekoracyjne. Nie zapominano o ważnych klientach, którymi byli aptekarze, wymagający karafek, słojów, retort, kolb z odpornego na ogień i odpowiednio formowanego materiału. Nie bez znaczenia było magiczno-symboliczne oblicze apteki, dlatego też odpowiednio dobrane naczynia tworzyły swoisty anturaż miejsca.

  Formy, używane przez artystów, kształtujących naczynia, były rozmaite, sięgano po motywy floralne (albarello przypominający kształtem bambus), nie bez znacznia pozostawały również dekoracje (puerpera na rosół dla położnic z innym zdobieniem, niż coppe d'amore darowane kochankom). Majoliką wykładano posadzki kościołów z Feanzy.

  Zbytek i przepych

  Faza rozbuchanego wzlotu majoliki, przypadająca na lata 1530-70, była czasem siągania po dekory ze scenami mitologicznymi i rodzajowymi, gama kolorystyczna rozwinęła się wówczas niesamowicie, porzucono nudnawe flasze apteczne, wykonując wyłącznie przedmioty ozdobne. Takimi były bez wątpienia talerze piatti di pompa, które miały funkcję dekoracyjną, służyły ozdobie ścian i stołów. Umieszczenie zdobień na awersie i rewersie czyniły z nich obiekt kolekcjonerski. Bogate w dekorację wazony i dzbany wyrabiały wówczas również nowe silne ośrodki Caffagiolo, Fabriano, Castel Durante, Gubbio i Urbino. Schyłek popularności majoliki przypada na trzecią ćwierć XVI wieku, wówczas już tylko warsztaty w Wenecji i Pesaro nie poddały się rutynie i konwencji, wprowadzając świeże spojrzenie na wzornictwo.

  Zbiory XX Czartoryskich

  Kolekcja XV i XVI wiecznych majolik włoskich w zbiorach muzeum reprezentuje dość bogaty przekrój technik i wzornictwa: zielono-brązowa czara na stopie z dekoracją sgrafitto - postać młodzieńca z gitarą (Bolonia ok. 1480)
  Faenza: talerz z wizerunkiem Samsona w świątyni, dzban z głową dziewczyny, wazy ze sznurowymi uchami, talerzyki coppa d'amore;
  Urbino: puerpera (naczynie dla położnicy);
  Misa z bykiem w technice sgrafitto (Hiszpania XV w.);
  Bolonia: talerz w zieleni z jeźdźcem
  Fabriano talerze z: damą; sceną w piekarni
  Caffagiolo: misa ze sceną sądu Salomona
  Deruta: waza
  Gubbio: patera


  Literatura:

  Zdzisław Żygulski (jun.) "Zbiory Czartoryskich. Przewodnik", Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1968