Zbigniew Pronaszko (1885-1958) jest jednym z najciekawszych i najbardziej niepowtarzalnych polskich artystów. Znany jest głównie jako malarz-formista, niemniej w początkowym okresie twórczości także rzeźbił. Wykonał około 20 rzeźb, w tym tak oryginalne dzieło jak pomnik Adama Mickiewicza dla Wilna. Inne cenne rzeźby tworzone były do kościoła Misjonarzy w Krakowie-Kleparzu. Niestety ani te pierwsze, ani ostatnie nie przetrwały, zostały zniszczone przez Niemców w czasie II wojny światowej. Niemcy uznali owe formistyczne kompozycje jako przejaw 'entartete Kunst', sztuki wynaturzonej.
  W 1906 roku Pronaszko dostaje się do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Pierwszym jego pedagogiem był Teodor Axentowicz, który liberalnie podchodził do prac ucznia. Właśnie dzięki Axentowiczowi Pronaszko wyjeżdza na swoje pierwsze stypendium do Paryża, po drodze odwiedzając Monachium i Wiedeń.

  Po półrocznym pobycie za granicą, czyli w roku 1908 Pronaszko wraca do Krakowa, tym razem do pracowni Jacka Malczewskiego. Znajomość z Malczewskim oraz z Vlastimilem Hofmanem wpłynęła na etap twórczości Pronaszki, wkrótce jednak poszukiwania kierują go na koloryzm i formizm - nurty oddziałujące na malarstwo europejskie pocz. XX wieku.

  Eksperymenty ze sztuką doprowadziły do zorganizowania wystawy w Krakowie w 1917 - I Wystawa Ekspresjonistów Polskich, pokłosiem tej wystawy stało się szerokie zainteresowanie nowymi sposobami wyrażania formy. Dla lata po wystawie nowy nurt nazwano formizmem. Do tego nurtu, obok Zbigniewa Pronaszki, należeli Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, Stanisław Ignacy Witkiewicz.

  Poza aktywnością w dziedzinie sztuk plastycznych aktywnie udzielał się w działalności teatralnej. W 1933 roku założył wraz z rodzeństwem Józefem Jaremą i Marią Jaremianką oraz Henrykiem Gotlibem Teatr Artystów Cricot. Ów teatr działał w Krakowie pierwotnie w Domu pod Krzyżem na ul. Szpitalnej, później w Domu Plastyków. Na rok przed wybuchem II wojny światowej artyści przenieśli teatr do Warszawy, gdzie działał do wybuchu wojny.


  Literatura:

  Sowińska Teresa, Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1984