LAKA
Kolejnym tematem działu japoników jest laka, wyroby typu puzderka na lekarstwa inrō wraz z ozdobnymi guzami netsuke, pojemniki, stoliki, grzebienie.
Czym jest laka orientalna?
Materiał zachwyca Europę po dziś dzień przede wszystkim blaskiem, twardością, odpornością na działanie tłuszczu, wody (także morskiej), wina, gorących płynów. Drzewo lakowe łac. rhus vernicifera rośnie wyłącznie w Azji Wschodniej. Sama nazwa pochodzi z sanskrytu i oznacza "sto tysięcy", ma więc prawdopodobnie symbolizować mnogość owadów, które składają na krzewach lepką wydzielinę, czyli szelak. Przywożony do Europy był nieco podobny do laki orientalnej, dlatego ta ostatnia otrzymuje odziedziczoną po nim nazwę gomma laca.
Dlaczego laka jest ciemna?
Produkcja laki obwarowana jest całym szeregiem nakazów i zakazów, kolejności realizacji etapów nie można pominąć. Nacięcia na korze drzewa wykonać należy w określonych odstępach, gdyż spływający sok jest gęsty. Do zbierania spływających gumowatych kropel nie można użyć metalowych pojemników, gdyż sok zmieniłby kolor, w grę wchodzi wyłącznie użycie drewnanych cebrów. Następne kroki w przygotowaniu laki to odparowanie, odcedzenie, barwienie. Tu pojawia się problem ciemnego odcienia soku naturalnego, jego brązowa barwa nie pozwala na uzyskanie mnogości barw. Użycie tlenków metali doprowadza do otrzymania koloru czarnego -po dodaniu cynobru i czerwonego -z dodatkiem sadzy (to najczęściej występujące) oraz zielonego, żółtego i brązowego. Wybarwionym już płynem pokryć należy drewniany przedmiot i suszyć, uwaga, w środowisku wilgotnym. Po wysuszeniu pierwszej warstwy polerowano węglem drzewnym (wykorzystywano drewno magnoliowe), nakładano kolejne, szlifowano i nacierano proszkiem ze zwęglonych rogów z oliwą. Grubość całej pokrywy lakowej (ok. 30 warstw) nie przekraczała milimetra.
Zdobienie laki
Następny etap pracy nad otrzymaniem przedmiotu ozdobnego, chociaż o funkcji utylitarnej, należał do artysty. Znamy kilka sposobów zdobienia laki z wykorzystaniem różnych technik: malarskiej, rzeźbiarskiej, inkrustacji. Opracowanie rysunku rzeźbiarskiego wymagało przygotowania grubszej-kilkumilimetrowej warstwy laki. Taka powłoka przez kilka miesięcy była na tyle elastyczna, iż przyjmowała bez pęknięć pracę rylców. Malowane laki to efekt wielu doświadczeń przy doborze spoistości, przyczepności farb. Dzięki próbom udało się odnaleźć receptę i wzór wykonywano farbą rozpuszczoną w mieszaninie oleju z sokiem lakowym. Inkrustowano laki, wykorzystując koral, perłowiec, szylkret, co doprowadziło do stworzenia efektu migotliwego, drgającego rysunku.
Niecodzienną techniką wykorzystywaną do zdobień była maki-e "siany obraz" -prószenie przez sita na mokrą powłokę drobinek srebra, złota, sproszkowanego węgla drzewnego (z krzewu kamelii). Uzyskano dzięki tej technice reliefowaną powierzchnię, fakturalną i wielokolorową, szorstką, miejscami matową z liniami śliskiego połysku.
Moda na lakę
Zmiany w społeczeństwie i szybko bogacące się mieszczaństwo zapoczątkowało modę na wyroby ozdobne z laki. Zakaz budowania pałaców przez kupców, ograniczenia w kwestii ubioru i blokada na używanie niektórych kolorów i materiałów w strojach doprowadziły do wypracowania innej formy ekspresji. Mieszczanie, nie mogąc inwestować w fory architektoniczne, zaczęli zakupywać drobne przedmioty z rąk mistrzów. Puzderka na lekarstwa, na tytoń, rzeźbione guzy, parasolki, wachlarze, szkatułki, parawany stały się nową namiętnością Japończyków. Puzderko inro z otworami można zawiesić na pasie (kimono nie posiada kieszeni) i zamocować guzem (netsuke). Nasza krakowska kolekcja zarówno Muzeum Manggha, jak i oddział Muzeum Czartoryskich może się pochwalić bogactwem wzorów i materiałów.
