Encyklopedia staropolska Zygmunta Glogera tłumaczy to słowo, jako komorę przy stajni lub wozowni, czasem, ponieważ masztarnia bywała zwykle pod jednym dachem ze stajnią ją także nazywano masztarnią. Schowek był miejscem magazynowania sprzętu stajennyego: zaprzęgów, siodeł, kulbak, czapraków, popręgów, postronków i pomniejszych. Klucze do magazynu były pod bezpośrednim nadzorem masztalerza (tresera koni), czasem nawet nadzorcy stadniny, czyli konarskiego=koniuszego. Pracujący w stajni chłopcy stajenni nie mieli bez nadzoru wstępu do masztarni ze względu na utrzymywany tam porządek przechowywania, zarządca doskonale znał swój inwentarz i jego adresację.

  Tradycje polskiej kawalerii nie pozostały bez wpływu na tworzącą się kulturę dworów szlacheckich i wyposażenie obejścia. Rodzinne kolekcje militariów tworzono całymi latami, ściany zdobiono panopliami nie tylko w wersji malowanej, modne było eksponowanie dziedzicznych szabel, tarcz i szyszaków. Nie inaczej rzecz miała się z przedmiotami z masztarni właśnie, gdyż część siodeł i rzędów zaliczano z racji ich ozdobności do przedmiotów rzemiosła artystycznego. Zbierane skrupulatnie przez rodzinę Czartoryskich możemy podziwiać po dziś w gmachu muzeum.

  Sztuka siodlarska rozwijała się w Polsce już od XVI wieku wyraźnie pod wpływem Wschodu, częściowo w domowych zbiorach były to wytwory tureckie, czasem rodzimej produkcji, lecz stylizowane na orientalne. Siodło typu wschodniego - płytkie, niewielkie budowano na drewnianej terlicy okuwanej blachą mosiężną lub srebrną. Do zdobień wykorzystywano kamienie takie jak: turkus, nefryt, karneol. Wyściełanie siodła wykonywano z aksamitu lub złotogłowiu, warstwę pomiędzy skórą końską a siodłem stanowiły czapraki, które w zależności od użytego materiału określano jako:

 • Czołdry – długie wełniane okrycie konia. Miało za zadanie chronić siodło, plecy i przód konia, sięgając aż na jego szyję.

 • Kropierz – to pochodzące z Bliskiego Wschodu okrycie całego konia, które miało go chronić przed udarem słonecznym. Do Europy kropierz wraca z krzyżowcami, bywał wykorzystywany jako pełna osłona konia: szyi i głowy, z otworami na oczy, uszy i pysk, aż po nogi, z wycięciem na ogon. Naszyty metalowymi płytkami przekształcił się w zbroję. Ale mógł być również okryciem końskiej zbroi ozdobiony herbem właściciela lub chorągwi, której rycerz podlegał.

 • Dywdyk – wykonany z koziej wełny podbity jedwabiem. Często pokrywany haftem srebrną i złotą nicią i heraldycznie oznakowany. W Europie zadomowił się dzięki karawanom kupieckim przybyłym ze Wschodu, nazwa wskazuje na etymologię turecką

 • Mituga – to filcowy czaprak wojskowy, chroniący koński grzbiet

  Przy siodle obłożonym poduszkami istotną częścią były mosiężne najczęściej popręgi i strzemiona, nogi jeźdźca chronione były przez skrzydła, poły i tebinki. Dodatkowymi elementami, z których korzystał kawalerzysta były taszki na dokumenty i olstra na pistolety.

  Poza czaprakami podziwiać możemy całe rzędy końskie, składające się z ogłowia, wodzów z wędzidłem lub munsztukiem, podpiersienia i podogonia.

  Niezwykłej urody egzemplarze kolekcja zawdzięcza koneksjom rodzinnym:

 • siodło obite blachą złoconą zdobioną turkusami z aksamitem czerwonym haftowanym w kwiaty goździka należało do hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Hieronima Sieniawskiego

 • ozdobione perłami miało być własnością marszałka wielkego koronnego Jerzego Lubomirskiego

 • wysadzane karneolem ze złoconego srebra z granatowym obiciem przybyło do zbiorów z rąk samego Adama Kazimierza Czartoryskiego, który piastował funkcję komendanta galicyjskiej gwardii szlacheckiej. Olstry tego siodła ozdobiono herbami Galicji i Lodomerii.