Pomysł namalowania obrazu na ten temat zrodził się w Wigilię Bożego Narodzenia 1879 roku. Jan Matejko przedstawia w swoim dziele potęgę państwa polskiego oraz rozwagę polityczną króla, który doprowadził do pokojowego rozwiązania sporu z Zakonem Krzyżackim. Prace nad dziełem trwały dwa lata, ukończenie nastąpiło 19 kwietnia 1882 roku. Artysta wówczas 42-letni znajdował się w pełni formy, jego prace były rozpoznawane i wysoko oceniane. Wcześniejsze płótna: "Kazanie Skargi", "Rejtan", "Batory pod Pskowem", "Bitwa pod Grunwaldem" pozwalały już publiczności przygotować się na wspaniałą realizację malarską. Tematem pracy tym razem stało się wydarzenie z 1525 roku, kiedy po wojnie były Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Albrecht Hohenzollern decyduje się na rozwiązanie Zakonu, oddanie hołdu przed królem polskim, sekularyzację podległego mu księstwa oraz przejście na luteranizm. Były to wyraźne deklaracje: odcięcie od wsparcia ultrakatolickiego Cesarstwa Niemieckiego oraz wsparcia papieża skazywało Prusy na zależność od Korony Polskiej.

  Sportretowane na obrazie rozpoznane osoby:

  Bona ma rysy twarzy Teodory z Giebułtowskiej Matejkowej, księżna Anna Mazowiecka - matki Teodory Pauliny z Sikorskich Giebułtowskiej, Zofia Mazowiecka córki Jana Matejki Heleny, Jadwiga Jagiellonka zaś córki Beaty. Synowie Jana Matejki również zostali upamiętnieni na obrazie - giermek Albrechta ma rysy Tadeusza, z tłumu zaś wychyla się głowa Jerzego. Sam Matejko sportretował się dwukrotnie - jego twarz ma Bartolomeo Berrecci (z profilu) oraz Stańczyk.
  Do profilu Zygmunta Starego pozował mistrzowi ksiądz Smoczyński z Tenczynka (malarz wykorzystał również medalion z portretem króla z opactwa cysterskiego w Mogile oraz inny wizerunek z Kaplicy Zygmuntowskej), do postaci księcia Alberta pozował kupiec krakowski Szukiewicz, biskupa Piotra Tomickiego - kanonik Ignacy Polkowski, Hieronima Łaskiego - Władysław Wołodkowicz, Maurycego Febera - ksiądz Edward Serscheń (proboszcz podgórski), Andrzeja Kościeleckiego - Stefan Zamojski, Jana Amora Tarnowskiego - Stanisław Tarnowski (profesor Uniwersytetu Jagiellońsckiego), Jana Bonera - Artur Bartels (malarz), Fryderyka Hejdecka - Józef Łepkowski (historyk), w tłumie pojawiają się również postacie Mariana Gorzkowskiego i jego córki, Izydora Jabłońskiego (jako Seweryna Bonera), Stanisława Tarnowskiego (jako Jana Amora Tarnowskiego), Józefa Szujskiego (jako Opalińskiego).

  Na obrazie możemy podziwiać:

  Elementy ze Skarbca i Zbrojowni ze zbiorów Muzeum Wawelu: buciki Zygmunta Augusta, ze zbiorów Muzeum XX. Czartoryskich: zbroje, miecze, szyszaki, hełmy, z prywatnych zbiorów Matejki: nakrycie głowy kobiece w kształcie czarnego diademu z perłami (czepiec ten wykorzystał artysta również jako element stroju św. Kingi, którą malował w 1892) - obraz obecnie znajduje się w Muzeum Żup Solnych w Wieliczce).
  Uroczystość Hołdu Pruskiego miała miejsce 10 kwietnia 1525 roku w tradycyjnym miejscu, czyli u wylotu ulicy Brackiej na płycie Rynku Głównego miasta Krakowa. To w tym miejscu każdy z koronowanych królów przyjmował hołd mieszczan krakowskich.

  Ukryte znaczenia:

• Albrecht von Hohenzollern klęczy na oba kolana - krzywoprzysięstwo, hołdy lenne składane są przez lenników klęczących na jednym kolanie
• Albreht von Hohenzollern lewą ręką silnie trzema drzewce chorągwi, prawą zaś ledwie muska Biblii
• Drzewce chorągwi pruskiej zakończone jest ostro
• Pod postacią Albrechta namalowana została rękawica - wyzwanie rzucone królowi
• Stańczyk ulada swoją lewą dłoń na kształt jettatury - włoskiego znaku odstraszającego złe moce


  Przekłamania na obrazie:

• Bona nie brała udziału w uroczystości, przebywając na płycie Rynku, przypatrywała się zgromadzeniu z okien kamienicy naprzeciwko.
•Księżna Anna Mazowiecka nie żyła już w 1525 roku, podobnie jak umieszczeni na obrazie Jan Boner, Andrzej Kościelecki, Seweryn Bethman.
• Sukiennnice na obrazie z piękną renesansową loggią, attyką powstały w takiej formie dopiero po pożarze z 1555
• Niższa wieża Kościoła Mariackiego nakryta jest hełmem barokowym, który jest późniejszy o kilkadziesiąt lat niż sam hołd
• Obecność książąt mazowieckich (Zofii i Janusza) podczas hołdu jest wątpliwa

  Obraz zastał przekazany Narodowi Polskiemu na Sejmie we Lwowie z zastrzeżeniem, iż ma być wystawiany w salach Zamku Królewskiego na Wawelu. Deklaracja Jana Matejki posłużyła za impuls do rozpoczęcia starania o odzyskanie dostępu do Wawelu, na terenie Wzgorza bowiem stacjonowały wojska austrackie. Po złożeniu cesarzowi Franciszkowi Józefowi propozycji o przekształceniu Zamku Królewskiego w cesarską rezydencję w 1880 nie rozpoczął się proces rugacji wojsk. Obecnie płótno o wymiarach 388X785 cm znajduje się w gmachu Muzeum Narodowego Miasta Krakowa w oddziale Sukiennice.

  Literatura:

 • Halina Bak, "Hołd Pruski", Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1977

 • Maria Bogucka, "Hołd pruski" Interpress, Warszawa 1985