KOŚCIÓŁ PW. ŚŚ. AUGUSTYNA I JANA CHRZCICIELA
(KONWENT SIóSTR NORBERTANEK ZWIERZYNIECKICH)

  Historia zwierzynieckich norbertanek (oraz norbertanów) rozpoczyna się w drugiej połowie XII wieku. Między 1158 a 1162 rokiem Jaksa Gryfita, sprowadza siostry i braci z czeskiego Doxanu, ofiarowuje im wsie Zwierzyniec, Przegorzały, Bielany, Bibice i Zabierzów oraz funduje klasztor przy trakcie handlowym wiodącym z Krakowa na Śląsk.
  Dzięki przywilejom kolejnych władców, Bolesława Kędzierzawego oraz Kazimierza Sprawiedliwego szybko zakonnicy uzyskują silną pozycję. Pierwszy klasztor poświęcił biskup Gedko w 1181, wcielając do dóbr pobliski kościół Najświętszego Salwatora.
  Pierwotnie klasztor zajmowali zarówno norbertanie, jak i norbertanki. Dopiero na początku XIV wieku wcielono w życie reformę, na mocy której zniesiono parzystość zakonów.
  Tragiczny dla zakonu był rok 1241. Tatarzy wymordowali znaczną część ludności Zwierzyńca. Przeżyli tylko nieliczni, którzy ukryli się w pobliskich lasach. Po najeździe Tatarów siostry przeniosły się do kościoła Najświętszego Salwatora. Nowy klasztor został odbudowany w 1259 roku, a Leszek Czarny potwierdził dotychczasowe przywileje.
  Kolejny tragiczny rok dla klasztoru to 1587, kiedy to arcyksiążę Maksymilian Habsburg, nie mogący pogodzić się z obraniem nie jego lecz Zygmunta III Wazę królem Polski, wywołuje wojnę. Wskutek ataku, broniący Krakowa Jan Zamoyski wydaje decyzję o spaleniu przedmieść Krakowa. Zamienia klasztor w pogorzelisko, a siostry ponownie przenoszą się do kościoła Najświętszego Salwatora.
  W klasztorze przebywa wówczas tylko sześć norbertanek. Po śmierci ksieni Zofii Wojkowskiej następczynią zostaje Dorota Kątska, która przez ponad 50 lat sprawowania funkcji przełożonej klasztoru, doprowadza do jego rozkwitu. Energiczna Dorota Kątska nie tylko odbudowała cały kompleks, ale też wybudowała kościół św. Norberta (dziś kościół należy do Grekokatolickiego Kościoła Unickiego. Na cześć ksieni Doroty Kątskiej, na budynku klasztoru umieszczono taki oto napis: 'Wielebna Wpanie Chrystusie panna Dorotha Kantska przeswietnego zakonu premonstratenskiego xieni mieiscza tutecznego budowanie tho za urzędu swego zgruthu postawiła roku pańskiego 1600'
  Podczas Potopu Szwedzkiego w 1655-57 oraz wojen północnych klasztor nie ucierpiał tak znacznie, natomiast od 1774, kiedy to ksienią obrano Magdalenę Otffinowską, klasztor przeżył rozkwit. Przebudowano kościół wg projektu architekta-jezuity Sebastiana Sierakowskiego, odnajdując przy tym grób błogosławionej Bronisławy.
  Na początku XX wieku przebudowano jeszcze chór zakonny oraz odnowiono polichromie. W takim kształcie możemy podziwiać obiekt do dzisiaj.

   Architektura i sztuka:

 

   Współczesny kościół to budowla barokowa, orientowana, jednonawowa z czteroprzęsłową nawą oraz trójprzęsłowym wydłużonym prezbiterium. Ściany boczne podzielone zostały zdwojonymi toskańskimi pilastrami, zakończone zaś kapitelami kompozytowymi złożonymi z jońskich ślimacznic i liści akantu. Sklepienie kolebkowe z lunetami, wzmocnione gurtami. Chór zakonny został wsparty na dwóch oprofilowanych arkadach, oraz oddzielony od nawy oszkloną kratą. Bryła dzisiejszego kościoła jest efektem prac poczynionych przez Jana Trevano staraniem ksieni Doroty Kątskiej w latach 1595-1604.

   Wnętrze kościoła w późniejszych czasach zostało przekształcone. Dzisiejszy wygląd wnętrza świątyni jest efektem prac poczynionych na zlecenie ksieni Magdaleny Otwinowskiej przez jezuickiego architekra Sebastiana Sierakowskiego w latach 1775-1779 oraz gruntownej renowacji przeprowadzonej na przełomie XIX i XX wieku.
   Malowidła ścienne wykonane zostały przez Franciszka Matzke w roku 1877. Te, znajdujące się na osi prezbiterium przedstawiają sceny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz Przemienienie Pańskie.
   W lunetach prezbiterium malarz Franciszek Matzke przedstawił błogosławionych i świętych norbertańskich. Są nimi:

  bł. Bronisława Odrowążówna (ok. 1200-1259) - kuzynka dominikanina św. Jacka Odrowąża, zmarła w opinii świętości, beatyfikowana w roku 1839 przez papieża Grzegorza XVI

  św. Rikvera - pierwsza siostra norbertanka, żyjąca na przełomie XII i XIII wieku. Po spotkaniu ze św. Norbertem około roku 1120 wstąpiła do zakonu norbertanek w Premontre za zgodą swojego męża Rajmunda de Clastris, pracowała tam obsługując chorych. Zmarła 29 października 1136 roku w opinii świętości.

   Adrian i Jakub - święci męczennicy z Gorkum, zamordowani wraz z siedemnastoma innymi księżmi i zakonnikami katolickimi 9 lipca 1572 roku na fali reformacji w miejscowości Gorkum. Zostali beatyfikowani w 1675 roku przez papieża Klemensa X, kanonizowani zaś w 1865 przez Piusa IX.

   W lunetach nawy przedstawiono zas nastepujace postacie:

   św. Poncja - córka św. Gilberta z Avergne i św. Petronelli. W roku 1146 Gilbert udał się na wyprawę krzyżową do Ziemi Świętej. Wyprawa ta jednak zakończyła się porażką chrześcijan. Gilbert wrócił zatem do Francji po czym podzielił swój majątek przeznaczając połowę dla ubogich, połowę zaś na budowę dwóch klasztorów - norbertanów w Neuf-Fontaines i norbertanek w Aubeperre. W męskim klasztorze został on pierwszym opatem, w żeńskim zaś przeoryszą została jego żona Petronella a następnie córka Poncja.

   Gertruda - córka Ludwika Landgrafa z Turyngi i św. Elżbiety Węgierskiej. Po przedwczesnej śmierci Ludwika Elżbieta oddała Gertrudę na wychowanie do klasztoru norbertanek w Altenbergu. Gertruda, po nabraniu pełnoletności, wstąpiła do tego klasztoru, pełniąc obowiązki przeoryszy przez następne pięćdziesiąt lat. Zmarła 13 sierpnia 1297 roku. Na kult bł. Gertrudy zezwolił papież Benedykt XIII w 1728 roku.

   św. Herman Józef (ok. 1150- ok.1240)- niemal całe życie spędził w klasztorze norbertańskim, wstępując tam w wieku 12 lat. Pełnił posługę kapłańską do śmierci w wieku ok. 90 lat. Zmarł w opinii świętości, jego kult zatwierdził papież Pius XII w 1958 roku

   św. Ludolf - biskup Ratzeburga od roku 1236, założył tak klasztor norbertanek. Wg legendy hagiograficznej sprzeciwił się księciu Albrechtowi, który chciał założyć ogród w miejscu klasztoru. W wyniku sporu został uwięziony i długo przetrzymywany w więzieniu. Wycieńczonego Ludolfa uwolniono, nie chcąc narazić się na oskarżenia. Ludolf udał się do Wiemaru i wkrótce zmarł 29 marca 1250 roku.

  Dopełnieniem tych polichromii są współczesne malowidła znajdujące się pod chórem zakonnym, przedstawiające św. Adama Chmielowskiego (Brata Alberta), Stefana Wyszyńskiego oraz Jana Pawła II

 

   Ołtarz główny przedstawia obraz Władysława Łuszczkiewicza "Święty Jan Chrzciciel w puszczy", w zwięczeniu "Święta Elżbieta". Po bokach płaskorzeźby wykonane przez Mateusza Szepsa: "Święta Rodzina ze św. Elżbietą" oraz "Ścięcie św. Jana Chrzciciela"

   Ołtarze w nawie:

   1) Święta Trójca oraz scena spotkania św. Augustyna z dzieckiem na plaży. W zwieńczeniu św. Jan Nepomucen

   2) Święty Augustyn nadający regułę zakonną świętemu Norbertowi. W zwięczeniu św. Tekla

   3) Wizja bł. Bronisławy. W zwieńczeniu św. Jacek

   4) Immaculata. W zwieńczeniu wizja św. Józefa Hermana

   5) Święta Rodzina

   6) Święty Józef z Jezusem. W zwieńczeniu św. Antoni Padewski z Dzieciątkiem

   Tradycje:

 

   Dzielnica Salwator, jak i sam klasztor Panien Zwierzynieckich jest bez wątpienia najbardziej obrosłym przez tradycje miejscem w Krakowie. To z dziedzińca klasztory wyciedzi corocznie Konik Zwierzyniecki, zwany potocznie Lajkonikiem, to tutaj w lany poniedziałek odbywa sie tradycyjny odpust zw. Emaus". Z miejscem tym związanych jest szereg legend, jak "O topielcu i pękniętym dzwonie", "O zamianie Panien Zwierzynieckich w skały, dla ratowania ich godności przed Tatarami" czy liczne legendy hagiograficzne o bł. Bronisławie.

   Literatura:

• Adamczewski Jan, Kraków osobliwy, Kraków 1998 Rozdziały: "Lajkonik", "Skały Panieńskie", "Emaus", Skały Panieńskie

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. IV Miasto Kraków, cz. VII Zwierzyniec, Nowy Świat, Półwsie Zwierzynieckie, Kościoły i Klasztory, red. Joanna Daranowska-Łukaszewska i Renata Henoch-Marendziuk, Warszawa 1995