Skamieniała tęcza, czyli skarby wawelskie

  Nazwa, którą obdarzyło go Bizancjum, czyli "upala" oznacza po prostu drogocenny kamień, Grecy określili do mianem "ophtalmos", nazwa rodzima to żabieniec. Miał mieć moc wyciągania jadu, trucizny, użyteczny orzeciwko czarom i urokom. Pozwalał utrzymywać młodość, ale noszony miał być przy skórze, najlepiej w ukryciu przed wzrokiem ludzi. W ostateczności opale moczono w wodzie i pito ten płyn po kropelce dziennie.

  Najsłynniejszy polski opal średniowieczny oprawiony został w pierścień biskupi św. Stanisława, który możemy po dziś dzień odnaleźć w Skarbcu Katedralnym Katedry Wawelskiej w Krakowie. Jego rozmiar podpowiada, iż zgodnie z modą, która na długie stulecia zapanowała wśród dostojników kościelnych, noszono pierścień na rękawiczce, chroniąc dłonie przez działaniem promieni słonecznych, utrzymując młodość skóry, a może i chroniąc się przez truciznami.

  Tęczowy kamień powstaje przez wietrzenie pustynnych skał magmomych z uwalnianiem dwutlenku krzemu. Występuje w różnorodnych odmianach, prezentuje się wytwornie przez jedwabisty połysk oraz całą gamę odcieni i mozaik, co stanowi wspaniałe wyzwanie dla jubilera. Budowa samego kamienia jest nieróżnorodna, drobniutkie kanaliki w jego strukturze powodują rozszczepianie białych promieni słonecznych wewnątrz i w efekcie wywołują zjawizko opalescencji.Legendarnie miał łączyć w sobie światło słońca oraz blask planet i gwiazd. Opale kojarzono z postacią Jowisza/Zeusa, przypisująć mu strefę wpływów w górnych warstwach powietrza - eteru. Nie mając szans na zbadanie tych struktur, ukuto przekoananie o kolorze właśnie tego poziomu nieba - wierzono, że eter jest w kolorze tęczy. A że boginką tęczy określano Iris - posłankę Zeusa/Jowisza i Hery/Junony, złotoskrzydłą patronkę zgody, także tęczowy kamień postrzegano jako symbol porozumienia. Pojawia się tylko problem z niezbyt pryncypialnym pojmowaniem wierności przez Jowisza, co dawało nadzieję zakochanym w mężatkach, skoro kamień związany jest z bawidamkiem, to może i im pozwoli na pozakanoniczny romans... Kamień odczytywany był jako potężny również przez kościoły i kultury, biskup Grzegorz wprawił opal w swój pastorał, wskazując wiernym kamień jako zwierciadlany obraz raju. Z opalu miała być również wykonana czasza św. Graal, główny bohater sag, legend rycerskich, obiekt poszukiwany przez rycerzy Okrągłego Stołu. Motyw rycerzy króla Artura intensywnie wykorzystano również w kinematografii i literaturze, zagmatwane dzieje tego naczynia okryte było klątwą i tajemnicą.

    Sekretu Graala trzeba dochować,
    Nikomu nie rzec ani słowa,
    Bo gdy wyjawi ktoś opowieść
    I gdy się zdarzy, że ów człowiek,
    Co sekret wydał - żonę mieć będzie,
    Zło prześladować pocznie go wszędzie.

  Graala nie odnalazł nikt, apokryfy podają wersję uniesienia go w niebo przez aniołów (co jest motywem powielanym na przykład dla domku Maryi z Nazaretu do Loreto). A scholastycy z Sorbony, usiłując wytłumaczyć zjawisko tęczy, określili jedyne rozwiązanie - okna w niebie są wykonane z opalu.

  Najsłynniejszy polski opal wykonano zapewne w pierwszej połowie XIII wiek, a więc związek z postacią biskupa skazanego na truncatio membrorum odnieść należy do wieków późniejszych.Przechowywany na jednym z palców relikwiarza św. Stanisława stał się początkiem wielkiej kolekcji, gdyż darczyńcy właśnie dla tego relikwiarza zaczęłi fundować kolejne, co doprowadziło do rozszerzenia się listy aż do 25 pierścieni zgodnie z inwentarzem z końca XIX wieku. Trzynastowieczne protokoły odnotowują, iż opal leczył niemoc głowy i aberrację umysłu, zaś wymieniony pieścień miał potęgować moc osobistą biskupa krakowskiego.


  Literatura:

• Boźena Krzywobłodzka i Róża Krzywobłodzka "Magia klejnotów", Warszawa 1976