Dom Sierot (początkowo ul. Krakusa 8, następnie Józefińska 31, potem Józefińska 41).
Instytucja dla dzieci - żydowskich sierot powstała już w połowie XIX wieku z inicjatywy pobożnych kobiet. Składki społeczne, zaangażowanie Towarzystwa na Rzecz Sierot i sponsorów doprowadziły do zbudowania dla przedsięwzięcia domu - kamienicy na ul. Dietla 64. Najwybitniejsi działacze Towarzystwa małżonkowie Róża i Łazarz Rock stali się zarządcami organizacji w latach 1918-1926, doprowadzając obiekt do stanu wzorowego. Majątek instytucji powiększał się dzięki legatom i zapisom pobożnych działaczy Towarzystwa, Dom sierot żydowskich Beth Megadle Jesomim posiadał kilka nieruchomości w mieście (na ul. Bonerowskiej, Strzeleckiej, Krakusa), długofalowa gospodarka zarządzania finansami doprowadziła do uzyskania stabilności, rozsądnie inwestowano, regulując bieżące rachunki z procentów na lokatach.
Działalność Domu sierot żydowskich regulował statut, który określał zakres wiekowy wychowanków (od 6 do 14 lat) oraz ich ilość w schronisku (maksymalnie 90 osób). Wszystkie dzieci uczęszczały do szkół, w domu dziecka prowadzono dodatkowe zajęcia z przystosowania do życia - nauka szycia, cerowania, majsterkowania, przygotowania do zawodów rzemieślniczych, wdrażano równiez program wartości tradycyjnych w religii judaistycznej. W miarę możliwości finansowych postarano sie także wypracować w wychowankach postawę otwartą - dzieci uczęszczały do teatru, kina, na wycieczki. Kadra oraz zarząd powierniczy: Dawid Kurzmann, Anna Regina Feuerstein, Regina Nelken, Sabina Hochberg zdołali jeszcze wyjechać z dziećmi na kolonie letnie w 1939 r.
Wybuch wojny w 1939 roku początkowo zdestabilizował pracę ośrodka, wielu pracowników uciekało na wschód. Sytuacja jednak szybko wróciła do normy, stan osobowy wychowanków przekroczył jednak statutowy limit (dzieci będzie 120-140). Blokada kont, pauperyzacja społeczeństwa szybko odbije się na finanosowej prozie życia. Ograniczenia w dostępie do edukacji przeniosły ciężar kształcenia wychowanków na kadrę, szkoły zostaly zamknięte. Dzieci wciągnięto w rytm prac w placówce, starając się ograniczać koszty: sprzątanie, gotowanie próbowano organizować bez zbędnych etatów. Korzystano wówczas jeszcze z długoterminowych zapasów konserw, przetworów zgromadzonych zapobiegliwie przed wojną. Rok 1940 i wprowadzenie instytucji powiernika majątku doprowadziło Dom sierot żydowskich do znacznego ograniczenia wpływów - zarząd powierniczy w pierwszej kolejności zajmuje budynki, przynoszące zysk na ul. Strzeleckiej i Bonerowskiej. Rok następny to czas przeprowadzki do getta w Podgórzu, dla placówki co prawda przedłużono termin przeniesienia (najprawdopodobniej instutycja przejdzie do getta w maju 1941), lecz budynek na ul. Krakusa 8 (własność Domu sierot od 1936 roku, dar Amalii Wasserbergerowej) będzie o wiele za mały dla 120 wychowanków, na dodatek jest w złym stanie technicznym oraz brak w nim (budynek to kamienica czynszowa) sal niezbędnych dla pracy z dziećmi. Zarząd placówki walczy jednaj o przetrwanie w trudnych warunkach, nie zgadza się na tymczasowość rozwiązań, rozpoczyna remont na przełomie 1941/1942 roku, prace remontowe trwają aż do czerwca, kiedy to dojdzie do pierwszych wysiedleń z getta. Deportacja ominęła Kinderheim (nazwa oficjalna), kadra dochodzi do wniosku, iż należy podkreślić zawodową użyteczność dzieci, by uchronić je przed wysiedleniem, rozpoczynają się długie tygodnie klejenia kopert, montażu szczotek i innych drobnych prac. JOINT przysyła artykuły pierwszej potrzeby, przeważa maść przeciwświerzbowa, opatrunki, aspirynę, na szczęście nie doszło do epidemii tytusu, której tak mocno się obawiano.
Wysiedlenie, do którego doszło 28.10.1942r., zamyka pewną historię - młodsze dzieci na wozach wywiezione zostały w nieznanym kierunku, starsze pomaszerują czwórkami wraz z Dawidem Kurzmannem i Anną Reginą Feuerstein na stację Płaszów, skąd wywiezione zostaną do obozu zagłady w Bełżcu.
Kinderheim działać będzie jeszcze jako dom opieki dla dzieci do likwidacji getta w marcu 1943r.
Literatura:
Grądzka Martyna, Przerwane dzieciństwo : losy dzieci Żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji, Wydawnictwo Wysoki Zamek, Kraków 2012
