Najpiękniejsze, najbardziej dyskusyjne, zapomniane, niechciane - taki częsty jest los starych kamienic, czy drewnianej zabudowy. Podgórze ze względu na swój szybki rozwój i powstającą modę na mieszkanie w tej dzielnicy jest coraz bardziej zagrożone, trudno będzie zachować urok miejsca, gdzie po dzien dzisiejszy wyłapać można zabudowę drewnianą, ślady koszar i fortów poaustriackich, nieduże prywatne wille potentatów przemysłowych.

  Drewniane domy przy ul. Zamoyskiego 81 i 83 już nie istnieją, podobnego losu doczekał się budynek na ul. Krzemionki 20, elementy drewniane można jeszcze wyłapać na podworcach kamienic na ul. Limanowskiego, ganeczek na ul. Zamoyskiego 21, mur pruski na ul. Krasickiego 12.

  Gmachy przy głównych arteriach miasta ze względu na swoją XVIII-wieczną prowiniencję nie są zbyt rozbudowane. Najoryginalniejsze projekty zreaalizowano w przestrzeni poza intensywnym ruchem kominikacyjnym. Wystarczy bowiem przejść w górę kolkaset metrów za kościół parafialny pw. Św. Józefa i odnajdujemy zupełnie inną zabudowę, niż zwarty szyk kamienic przyrynkowych.


  Pięknym przykładem realizacji idei miasta-ogrodu jest Plac Lasoty. Oddalony nieco od zgiełku sieci transportu, wyniesiony, z zachowanym niesamowitym projektem parku w wyrobisku nieczynnego kamieniołomu, gęstym starodrzewem i tymi najdostojniejszymi świadkami przemysłowej prosperity Podgórza - willami potentatów. Niegdysiejszy plac "Na zbóju" (to tutaj miesciła się miejska szubienica Kazimierza) był terenem brutalnej kaźni: 18 lipca 1651 roku nanizano na pal przywódcę powstania chłopów Aleksandra Kostki-Napierskiego.

  Przełom wieków XIX i XX to czas rozwinięcia pięknych projektów na Placu Lasoty:

 • pod numerem 2 zbudowano willę "Mira"

 • sąsiedni dom to "Julia"

 • pod numerem 3 willę Wisłockich


  "Mira" należała do aptekarza Dyonizego Matuli, powstała z projektu Józefa Kryłowskiego (twórcy planu najstarszego krakowskiego wiaduktu kolejowego z 1863 roku oraz kościoła w Zabierzowie). Strzelista wieża oraz dekoracyjne otwory strzelnicze sprawiają wrażenie nieprzystępności, użyty materiał budowlany pięknie koresponduje z pobliskim gmachem świątyni. Warowny charakter willi odczytuje się przede wszystkim, spoglądając na fasadę, mało kto wie, iż piwnice i studnia (30-metrowa) są chyba najlepszym przykładem na samowystarczającą jednostkę obronną rodem ze średniowiecza. Sufity pomieszczen zaplanowano na wysokości 3,6 metra, co, w połączeniu z położeniam na wzgórzu, pozwala na świetne otwarcie panoramy widokowej na całe miasto. Właściciel był poważanym przedsiębiorcą, prowadzącym działalność na wprost ówczesnego magistratu. Poza biznesem udzielał się społecznie, był członkiem Sokoła oraz rajcą Królewskiego Miasta Podgórza.


  “Julia” (projekt Wojciecha Ekielskiego) wybudowana przez Adama i Bolesława Bednarskich synów Wojciecha założyciela pobliskiego parku, działacza społecznego, pedagoga. Dwa lata przed wybuchem drugiej wojny światowej w parku postawiono popiersie inicjatora powstania tego ambitnego założenia ekologicznego autorstwa Stanisława Popławskiego. W 1996 przy wejściu zamontowano pamiątkową tablicę. Od 1998 Wojciech Bednarski patronuje XXVIII Liceum Ogólnokształcącemu w Krakowie. Honorowy Obywatel Podgórza został pochowany na Starym Cmentarzu Podgórskim w rodzinnym grobowcu (tam też pochówek małżonki, nieletnich córki i syna). Willa Wisłockich - miejsce zamieszkania przywódcy powstania krakowskiego w 1918 roku, Antoniego Stawarza, którego wybrano patronem corocznego biegu niepodległościowego w Krakowie.

  Na skwerze naprzeciwko zabudowań odnajdziemy pomnik upamiętniający Edwarda Dembowskiego, przywódcę powstania krakowskiego w 1846 r.

  Dom Pod Lipkami, ul. Zamoyskiego 18 jest jednym z najstarszych budynków Podgórza, są dowody na jego istnienie w 1779 roku. Poźnobarokowy gmach funkcjonował jako zajazd, przebudowa w XIX wieku oraz ok. 1915 roku zmieniła nieco jego sylwetę, dopiero w 1966 roku został wpisany do rejestru zabytków. Jest to murowany, jednopiętrowy z piwnicą. Założenie prostokątne, sień przelotowa w centrum, zachowane detale: portal kamienny zamknięty łukiem koszowym, brama z wzorem romboidalnym z klepek, ślusarka i zamek, dach łamany, polski, daszki dwuspadowe nad okapami. Tralkowe balustrady drewniane zamieniono na metalowe najprawdopodobniej podczas przekształceń w 1915 roku.

  Właścicielami w XIX wieku była rodzina Rehmanów (przybyli z Opawy na Morawach). Energiczny Franciszek mistrz kominiarski z dyplomem udokumentowanym w Kolonii w 1820 roku przybył do Podgórza i już w kilka lat później był monopolista na rynku Podgórza. Syn Franciszek junior Andrzej stał na czele stworzonej w Podgórzu Straży Pożarnej. Rodzina udzielała się społecznie, działała w "Sokole" i Radzie Miasta Podgórza. Zmysł do interesów realizowano na wielu płaszczyznach, Stanisław poza fachem kominiarskim, organizacyjnym (zakładał Park Krakowski) inwestował w rozwój innych branż, to on założył cukiernię i kawiarnię w Sukiennicach (późniejszy Noworolski).

  Willa Podskale Zamoyskiego 71

  Budynek wzniesiono w 1909 roku w architektury secesyjnej. Projektant Antoni Dostal był tym czasie popularnym realizatorem (budynek banku na ul. Józefińskiej 18, kamienica ul. Lea 21a). Wpis do rejestru zabytków 5 maja 1992 roku pozwoli być może willę uchronić przed zmianami. Willę wzniesiono na skarpie w narożniku ulic Podskale i Zamoyskiego. pla trapezu pozwala eksponować aż trzy narożnikowe ściany zewnętrzne. Fasada w formie półkolistego ryzalitu z balkonem, miękkie łamania, secesyjna balustrada i kamienna klatka schodowa świadczy o gruntownym przemyśleniu projektu z wykorzystaniem przestrzeni. Zachowana stolarka niebanalnie podkreśla charakter budynku, półokrągłe formy sobrze komponują sie z secesejnymi wzorami dekorów, pięknie dzieląc osie elewacji.

  Willa "Kryształ

  Budynek projektu Stanisława Serkowskiego na rogu ul. Limanowskiego i Lwowskiej powstał w latach 1889-91, zbudowano willę dla właściciela Parowej Fabryki Cukrów i Czekolady „Kryształ” L. Struzika. Mały pałac historyzujący z elementami neobaroku, dach ozdobiony został dwoma hełmami, putta zdobią wnęki okienne, w klatce schodowej prezentują się kute balustrady.

  Fabryka, wytwarzająca rocznie rocznie 600 ton cukierków oraz 200 ton czekolady, używała logotypu: sobola z kryształem cukru w łapce. Była to symboliczna forma przedstawienia nazwiska cukierników warszawskich Witolda i Antoniego Sobolewskich, którzy zbudowali w Krakowie zakład, specjalizujący się w produkcji pomadek i innych słodyczy, wzorowanych na słynnych na całym ówczesnym świecie rosyjskich łakoci.

  Po wielkiej powodzi w 1925 roku, gdy zalane zostały składy sypkich półproduktów (mąki i cukru), fabryce groził krach, Sobolewscy sprzedali udziały w fabryce podgórskim inwestorom. Po II wojnie światowej zakład produkcyjny został znacjonalizowany, przekształcony w filię Krakowskich Zakładów Cukierniczych „Wawel”. Aktualnie w budynku "Kryształ" mieści się Zbór Baptystów.