Kraków Mogiła – zespół klasztorny zgromadzenia OCist (Sacer Ordo Cisterciensis) Sanktuarium Podwyższenia Świętego Krzyża i kościół Najświętszej Maryi Panny i świętego Wacława.

  Historia klasztoru i kościoła cysterskiego rozpoczęła się fundacją założenia z roku 1222, kiedy to z dóbr Wisława Odrowąża w miejscowościach Prandocin i Kacice przenieśli się do Mogiły (Clara Tumba) w majątku biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża szarzy mnisi (domem macierzystym konwentu był Lubiąż na Śląsku). Zaangażowanie rodu Odrowążów w organizację założenia klasztornego czytelne jest po dziś dzień, herb Odrowąż widnieje na ogrodzeniu, w kościele i zabudowaniach klasztornych. Oczywiście teren wsi Mogiła był już zasiedlony, ślady działań ludzkich na tym terenie sięgają do 20000 lat wstecz, odnalezione artefakty dymarek świadczą o wysokim rozwoju ludności, zamieszkującej te miejsca. Skupiska ludzkie najczęściej koncentrowały się wzdłuż szlaków handlowych i dróg jezdnych, ośrodkiem kultu chrześcijańskiego dla mieszkańców Mogiły (nawa topograficzna ukształtowana wedle legendy od mogiły księżniczki Wandy, której prawdopodobny kurhan - Kopiec Wandy - znajduje się w okolicy) był niewątpliwie kościół parafialny pw. świętego Bartłomieja (obecny drewniany z 1466 roku stoi na miejscu zbliżonym do wcześniejszych założeń). Dzieje cysterskiego zgromadzenia w Krakowie-Mogile są dziejową przeplatanką, czasy prosperity zakonu oraz momenty załamań tworzą interesującą czasową linię. Już początek prac przy rozwoju zabudowań klasztornych zbiegło się z tragicznymi dziejami najazdu tatarskiego z roku 1241. Konsekracja kościoła w związku z powyższym mogła nastąpić dopiero w 1266 roku z ręki biskupa krakowskiego Jana Prandoty. Obecność władającego księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego oraz jego małżonki Kunegundy córki króla Węgier Beli IV i Marii Laskariny podniosła rangę tego wydarzenia. Cystersi przejęli wówczas także opiekę nad wspólnotą parafialną św. Bartłomieja (patronat ten trwa z niedługą przerwą po czasy współczesne).

  Początki działalności cystersów to rozwój prac rolniczych, hodowlanych i rzemiosła, wykorzystanie dorzecza Wisły i Dłubni na potrzeby budowy sieci stawów hodowlanych, młynów zbożowych, papierniczych, olejarni i foluszy, w czasach późniejszych wzbogacanie gospodarki o sadownictwo. Od 1320 roku w kronikach widnieje imię polskiego opata Stefana. Od 1401 roku cystersi na mocy zezwolenia papieskiego (wydanego przez papieża Bonifacego IX) rozpoczynają studia na Akademii Krakowskiej, otrzymują wówczas zwierzchnictwo nad uniwersyteckim kościołem św. Anny (postać św. Bernarda w Clairvaux po dzień dzisiejszy jest częścią bogatego programu ideowego rzeźbiarskiego wypełnienia fasady tego kościoła). Wiek XV przynosi mogilskiemu zgromadzeniu wielkie zniszczenia w wyniku pożarów, odbudowa obejmie również postawienie drewnianego kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja (kościół z 1466 roku stoi po dziś dzień). Reformy w klasztorze w wieku XVI doprowadziły do utworzenia prowincji polskiej cystersów, w połowie stulecia dojdzie w Mogile do utworzenia biblioteki opata („Ad honorem et gloriam omnipotent Dei frib suis ad utilitarem fr. Erasmus Abbas fecit 1538”), koniec wieku to czas budowy renesansowego pałacu opata. W tym też czasie będzie zdobił kościół cysters-malarz - Stanisław Samostrzelnik. Kolejne lata to okres komendantury opackiej, załamania rozwoju gospodarczego i naukowego klasztoru.


  Potop szwedzki zmusił cystersów do opuszczenia zabudowań zrujnowanych kilkukrotnym pożarem. Odbudowa z lat 70-tych XVII wieku zmieniła wygląd średniowiecznego założenia ze starym systemem dormitorium, kalefaktorium i skryptorium. Początek kolejnego stulecia to wiążąca decyzja o stworzeniu w Mogile domu studiów dla mnichów z klasztorów litewskich, polskich i pruskich. Kolegium cysterskie z uprawnieniami równorzędnymi Kolegium św. Bernarda w Paryżu prowadziło studia obejmujące sześcioletni program (2 lata filozofii plus 4 lata teologii). Kasaty kolegium w 1819 dokonano po pewnych zmianach w krakowskiej rzeczywistości placówek edukacyjnych, cystersi wcześniej stracili majątek swego kolegium oraz prawo do parafii św. Bartłomieja, zyskali za to na krótko budynki pojezuickie na ul. Grodzkiej (przekształcone na sąd przez Austriaków). Powolny upadek ekonomiczny przy ograniczeniu środków, płynących niegdyś z parafii i kolegium, doprowadziło do włączenia klasztoru jako jednostki niesamodzielnej (w oderwaniu od prowincji cysterskiej w izolowanych terenach pod zaborami) do austriackiej kongregacji Mehreau.

  Czasy po drugiej wojnie światowej i decyzje władzy ludowej z roku 1950 – ustawa o przejęciu przez państwo dóbr „martwej ręki” były dla zgromadzenia wyjątkowo trudne, cystersi stracili swe rozległe majątki, na terenach pofolwarcznych buduje się zaplecze kombinatu metalurgicznego w Nowej Hucie. W rok później powracają do kościoła parafialnego św. Bartłomieja jako służba liturgiczna, co jest niezwykle potrzebne, maleńka drewniana budowla funkcjonuje jako jedyny kościół w Nowej Hucie (mieście projektowanym na 100000 mieszkańców) oraz wznawiają działalność kolegium. W 1970 roku kościół NMP i św. Wacława otrzymuje od papieża Pawła VI godność bazyliki mniejszej. W dziewięć lat później mogilskie sanktuarium stało się miejscem spotkania wiernych z papieżem Janem Pawłem II.


  Literatura:

  Izabela i Tomasz Kaczyńscy "Cystersi w Polsce", Sport i Turystyka Muza SA, Warszawa 2010

  Iwo Kołodziejczyk, Mogiła, opactwo cystersów, Kraków 1992