NAGROBEK KAZIMIERZA WIELKIEGO


  Po prawej stronie ambitu znajduje się nagrobek tumbowy króla Kazimierza Wielkiego. Położenie sarkofagu jest zapewne związane z wcześniejszą (1359) królewską fundacją ołtarza Podwyższenie Krzyża w południowej arkadzie ambitu. Przy tym ołtarzu miano się modlić za duszę Kazimierza Wielkiego. Po śmierci króla 5 listopada 1370 pośpiesznie dokonano ceremonii pogrzebu, zapewne ze względów politycznych - nie chciano dopuścić do osadzenia węgierskiego władcy Ludwika na tronie polskim. Ludwik przyjechał do Krakowa dwa tygodnie później, czyli 19 listopada, wyprawił powtórny uroczysty pogrzeb swemu wujowi Kazimierzowi Wielkiemu i został koronowany na króla Polski. Ludwik Węgierski jest fundatorem obecnego nagrobka.
   Sarkofag przedstawia brodatego władcę trzymającego insygnia władzy królewskiej (jabłko zachowane, berło natomiast zniszczone, widoczny zaledwie ślad jego obecności), głowa spoczywa na poduszce, pod stopami znajduje się lew, boki ukazują pary dworzan-płaczków. Baldachim wznosi się na kolumnach wyprowadzonych bezpośrednio z tumby (jest to rzadkość w sarkofagach średniowiecznych), kapitele kolumn ozdobione zostały motywem liści winorośli, dębu i klonu. Baldachim posiada gotyckie sklepienie zakończone zwornikami. Zworniki udekorowane płaskorzeźbami w postaci ręki Boga Ojca na tle nimbu z krzyżem oraz liście dębu i winorośli. Rośliny ze zdobień w średniowieczu posiadały znaczenie symboliczne: klon kojarzony był z cierpliwością, dąb z wiarą i cnotą chrześcijańską, winorośl znamionowała zbawienie.
   Na bokach tumby znajdują się płaskorzeźby ośmiu królewskich urzędników. Na krótszym boku tumby, pod głową króla ukazany jest starzec z brodą obok młodzieńca. Na dłuższym boku wyrzeźbieni są trzej urzędnicy w średnim wieku oraz jeden młody. Na boku krótszym, pod stopami króla znajduje się jeszcze dwóch, najmłodszych mężczyzn.
   Wzoru kazimierzowskiego nagrobka należy szukać w katedrze św. Stefana w Wiedniu. Tam znajduje się bardzo podobny stylistycznie nagrobek Rudolfa IV. Zapewne Ludwik Węgierski sprowadził wiedeńskiego architekta do Węgier i już na Węgrzech został wykonany pomnik wiecznego spoczynku Kazimierza Wielkiego. Do budowy sarkofagu wykorzystano czerwony marmur wydobywany w górach Gerecse. Konstrukcja tumby składa się z 13 płyt, które po przywiezieniu do Krakowa zostały złożone w całość. Jedynie wykonany z jednego kawałka piaskowca baldachim został zapewne wykonany w Polsce.
   Sarkofag został otwarty w 1869 roku podczas remontu Katedry. Przypadkowo odkryte szczątki króla przebadano, wykonano również rysunek odnalezionej czaszki, angażując do pracy Jana Matejkę.

Literatura: Ewa Śnieżyńska-Stolot, Nagrobek Kazimierza Wielkiego, Kraków 1985