KATEDRA WAWELSKA
  OŁTARZ GOTYCKI


  Pozostałością po gotyckim datowanym na 1460 rok ołtarzu są dwa skrzydła nastawy poliptyku umieszczone na filarach w transepcie. Wielkopostaciowe wizerunki świętych Stanisława i Wojciecha pochodzą z zamieszczonego w prezbiterium pentaptyku (prawdopodobnie) środkowa część retabulum została przekazana na początku XVI wieku, dwoje drzwi ruchomych w 1586 r. do Kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu, gdzie zaginęły.
  Poliptyk katedralny był pionierem na skalę krakowską, wszyskie wielkie założenia ołtarzowe, w kościele św. Trójcy, Mariackim, czy Bożego Ciała monumentalne retabula dopiero powstaną. Kompozycja nastawy możliwa jest do zrekonstruowania dzięki pewnym stałym - wymiar prezbiterium podpowiada wymiary, ślady demontażu na pozostałych w Katedrze skrzydłach pozwalają określić ich położenie. Postacie św.św. Stanisława i Wojciecha zostały ujęte całościowo, skierowane do centrum ołtarza, jednostronność zdobień i polichromii narzuca ulokowanie skrzydeł z wizerunkami św. św. Wojciecha i Stanisława w partii nieruchomej retabulum, szacowanego w kwestii wymiarów na ok. 470X820 cm. Całość ołtarza zapewne była wyższa, pod tak masywną nastawą konieczna była solidna predella. Prawdopodobnie kompozycyjnie całość układała się w 4 skrzydła - 2 wewnętrznych nieruchomych z wizerunkami św.św. Wojciecha (Adalberta), Stanisława, 2 zewnętrznych ruchomych z wizerunkami św.św. Wacława i Floriana, na osi (widocznej nawet przy zasuniętych skrzydłach ruchomych) figura/wizerunek Chrystusa.
  Wiszące w Katedrze skrzydła ołtarza są spójne, w obu wizerunkach zastosowano pewne powtarzalne zabiegi malarskie: sztywność parur humerałów, zdobienia drzewców pastorału i krzyża w formie łuskowatych srebrzystych liści i złotych ornamentów, motyw kratki pojawiający się na kapie św. Wojciecha, ornacie św. Stanisława oraz na titulusach i circulusach infuł, ornament tła i maswerków.
  Fundacja ołtarza jest sporna, zarówno królowie, jak biskupi ponosili koszty uposażania Katedry Wawelskiej - w czasie powstania retabulum mamy więc kilka możliwości: biskupów Tomasza Strzempińskiego, Jakuba z Sienna, Jana Gruszczyńskiego oraz króla Kazimierza Jagiellończyka.
  Restauracja skrzydeł dochodzi do skutku kilkukrotnie: w 1880 przez Ludwika Łepkowskiego, w 1903-1904 przez Władysława Pochwalskiego. Po odnowieniu skrzydła trafiają do zbiorów Muzeum Narodowego i jako depozyt Katedry Wawelskiej zostają umieszczone przez dyrektora Feliksa Koperą w sali wystawienniczej Sukiennic. Na swoje miejsce powrócą w 1907 roku, by do 1979 wisieć w transepcie. W 1985 roku rozpocznie się proces zabezpieczania obrazów, gruntowne prace konserwatorskie z lat 1999-2000 doprowadzą do oczyszczenia i wnikliwszego zbadania tematu gotyckiego retabulum. W roku 2000 po zakończeniu prac restauratorskich skrzydła będą częścia wystawy "Wawel 1000-2000", w sierpniu 2000 wrócą na filary krzyża kościoła.

  Literatura:

  Jerzy Gadomski "Późnogotyckie reatbulum ołtarza głównego w Katedrze na Wawelu". Kraków 2001.