Kaplica uważana za największe dzieło znajdujące się w Katedrze Wawelskiej. Wykonana została na polecenie i sumptem króla Zygmunta Starego, który zlecił wykonanie dzieła włoskiemu architektowi Bartolomeo Berecciemu. Decyzję o budowie kaplicy król podjął po śmierci swej pierwszej żony Barbary Zapolya. Plany kaplicy przedstawił królowi Berecci w roku 1517 i dwa lata później rozpoczęto prace nad przekształcaniem XIV-wiecznej kaplicy Kazimierza Wielkiego. Prace nad kaplicą trwały przez szesnaście lat i zakończyły się konsekracją w 1533. W wyniku prac powstało wspaniałe dzieło, które zostało nazwane przez niemieckiego historyka sztuki A. Essenweina 'perłą renesansu z tej strony Alp'. Sam Berecci współpracował z kilkunastoma rzeźbiarzami, głównie włoskimi, wśród których wymienić warto Jana Cini ze Sieny, Antoniego z Fiesole, Mikołaja Castiglione, Bernarda Zanobii de Gianotis, Jana Solę, Jana Marię Padovano.Zewnętrzna strona kaplicy ozdobiona jest znakiem w kształcie orła z przeplecioną literą S (Sigismund). Napis po łacinie w tłumaczeniu głosi:
By-ć nie zdumiała, gościu, ozdobność kaplicy
Tej oto czy też rzeźb jej Fidiaszowy kunszt,
Wiedz, że ją stawiał Zygmunt, co także wzniósł zamek.
Lecz to dzieło wspanialsze - i słuszniej jest tak.
Gdyby dane nam było oglądać dzieło tuż po stworzeniu, w rogach umieszczone byłyby dwie rzeźby -
Dawida i Judyty. Rzeźba Dawida znajduje się dziś w Państwowym Muzeum Sztuki.Lekkie w wyrazie wnętrze wypełnione jest płaskorzeźbami przedstawiającymi popularne w renesansie motywy i zaczerpnięte ze sztuki rzymskiej. Po prawej stronie, w niszy umiejszczone są pomniki nagrobne Zygmunta Starego oraz Zygmunta Augusta. Naprzeciwko wejścia wejścia, przy południowej ścianie umieszczono pomnik królowej Anny Jagiellonki. W niszach ukazane zostały pomniki świętych: Piotra, Pawła, Wacława, Floriana, Jana Chrzciciela oraz Zygmunta. W górnej części ścian, pod tamburem wykonano medaliony, a w nich postacie czterech ewangelistów oraz Dawida i Salomona. Salomonowi nadano rysy twarzy króla Zygmunta Starego, Dawidowi zaś Seweryna Bonera, zarządcy dóbr królewskich.
Kaplicę zamyka kopuła zakończona latarnią. Napis w latarni głosi: 'Bartholo Florentino opifice', który można przetłumaczyć jako 'Wykonane Bartłomiejem Florentczykiem'. Taka forma skłania do myślenia, że to nie architekt lecz Bóg jest twórcą - architekt jest tylko narzędziem w ręku Boga.
Na osobną uwagę zasługuje ołtarz umieszcczony po lewej stronie kaplicy. Jest on zapewne dziełem artystów z Norymbergii i wykonanym w latach 1531-1538 wg projektu Hansa Dürera. Otwarty ołtarz przedstawia sceny z życia Maryi. Są one dziełem Melchiora Baiera i zostały wykonane w oparciu o drewniane modele Piotra Flötnera. Po zamknięciu ołtarza ukazują się malowidła przedstawiające Mękę Pańską. Twórcą malowideł jest Jerzy Pencz.
Zwiedzający Katedrę Wawelską rzedko zwracają uwagę na kratę zamykającą Kaplicę Zygmuntowską. Krata wykonana została w latach 1530-32 w norymberskim zakładzie Vischerów. W górnej części wykonane zostały herby odnoszące się do zleceniodawców: herb Polski z przeplecioną literą S (Sigismund), herb Litwy oraz herb królowej Bony Sworza. Ponad kratą zawieszone są obrazy Zygmunta Starego, Anny Jagiellonki w stroju koronacyjnym oraz tejże w stroju wdowim.
W dwa lata po śmierci Zygmunta Starego sumptem jego córki Anny Jagiellonki pozłocono kopułę kaplicy. Na złotej łusce umieszczono czarnego orła a powyżej litery AIRP MDL (Anna Jagiellonka Regina Poloniae 1550)
Literatura:
• Kuczman Kazimierz, Wzgórze Wawelskie. Przewodnik, red. Jerzy Szablowski, Kraków 1978, s. 87-88.
Na stronie wykorzystano wiersz Andrzeja Krzyckiego w tłumaczeniu E. Jędrkiewicza w: Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa. Kraków w wiekach XVI-XVIII, t. 2, Kraków 1984, s. 88
