W 1905 cesarz Franciszek Józef I wyraził zgodę na przeniesienie wojsk austriackich z Wawelu do zbudowanych na terenie Starego Miasta koszar. Dzięki tej decyzji można było podjąć zakrojone na szeroką skalę prace konserwatorskie, którymi kierował Zygmunt Hendel, a następnie Adolf Szyszko-Bohusz. Restauracja objęła zarówno przestrzeń komnatową, jak i okolice Zamku Królewskiego na Wawelu, co doprowadziło do rewelacyjnego odkrycia naukowego. W 1917 roku kierownik budowy Adolf Szyszko-Bohusz odnalazł rotundę Najświętszej Marii Panny i inne artefakty wczesnych budowli.
Renowacja prowadzona dzięki składkom społecznym została określona jako akcja "Cegiełek Wawelskich", nazwiska ofiarodawców upamiętniano na murze wjazdowym północnym. W 1921 roku zamontowano zaprojektowaną przez kierownika odbudowy Bramę Herbową i ustawiono konny pomnik Tadeusza Kościuszki.
Brama Herbowa jako brama wjazdowa na Wawel stała się dla projektanta możliwością wprowadzenia programu propagandy wielkości Polski jako mocarstwa w czasach monarchii. Adolf Szyszko-Bohusz skrupulatnie wyliczył wszystkie absolutnie ziemie, będące pod choćby czasowym panowaniem koronowanych w Katedrze Wawelskiej królów.
Pojęcie podziału terytorialnego na miejsce wcześniejszych udzielnych księstw pojawiło się już w wieku XII. Pozycja Jana Długosza "Insignia seu elenodia regis et Regni Poloniae" dokładnie wylicza wszystkie ziemie, wchodzące w skład Królestwa Polskiego. Brama wawelska Herbowa, wzniesiona w 1921 roku na miejscu starej bramy fortecznej przez Adolfa Szyszko-Bohusza, ozdobiona została zespołem rzeźbionych herbów ziemskich. Odnosić się one będą do historycznych ziem, należących do Rzeczpospolitej lub jej lenników w ciągu wielu stuleci.
Na Bramie Herbowej widnieją więc całe kompozycje herbów ziemskich, których rozpoznanie dzięki źródłom kronikalnym nie sprawia problemów.
Od dołu od lewej:
1.Śląsk - herb sześciopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• orzeł i dwa pasy pionowe - księstwo raciborsko-opawskie
• orzeł i lew stojący - księstwo głogowskie
• orzeł z połksiężycem na szyi - Śląsk
• dwa orły - Śląsk Górny i Cieszyński
• szachownice z orłem - księstwo legnicko-brzeskie
2.Mazowsze i Pomorze - herb dziewięciopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• orzeł z koroną na szyi w tarczy sercowej - Prusy Królewskie,
• gryf - województwo pomorskie,
• korona nad dwoma krzyżami - herb Gdańska,
• dwa orły z koroną na szyi i ręką z mieczem - województwa chełmińskie i malborskie,
• orzeł bez korony - województwo mazowieckie,
• orzeł z literą P - województwo płockie,
• orzeł z literą R - województwo rawskie,
• pół niedźwiedzia, pół orła w koronie - ziemia liwska
3.Wielkopolska - herb dziewięciopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• głowa człowieka - ziemia dobrzyńska,
• żubrza głowa z koroną - ziemia kaliska,
• baranek z chorągwią - ziemia wieluńska,
• dwa orły - województwa poznańskie i gnieźnieńskie,
• cztery poł lwy, pół orły - województwa łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i sieradzkie (w tym przypadku herb powtórzony, gdyż różnica była w barwie elemetów heraldycznych).
4.Małopolska- herb siedmiopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• orzeł z literą O - Księstwo Oświęcimskie,
• orzeł - województwo krakowskie,
• orzeł z literą Z - Księstwo Zatorskie,
• jeleń w koronie - województwo lubelskie,
• słońce z księżycem na wzgórzu z krzyżem - województwo spiskie,
• dwa razy pasy z dziewięcioma gwiazdami ziemia sądecka i województwo sandomierskie (herb powtórzony, różnica była w barwie).
5. Rzeczpospolita - herb na osi bramy z czterema polami naprzemiennie Orłem w koronie i Pogonią, tarcza sercowa pośrodku jest pusta, nie identyfikuje żadnego z panujących historycznie królów.
6. Podlasie herb siedmiopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• słońce - województwo podolskie
• gryf z koroną - województwo bełskie
• orzeł i jeździec - województwo podlaskie
• niedźwiedź - ziemia chełmska
• orzeł o dwóch głowach - województwo czernichowskie
• dwa krzyże - województwa wołyńskie i bracławskie
7. Województwa ruskie herb siedmiopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• lew na skale- ziemia lwowska
• archanioł i niedźwiedż - ziemia kijowska
• kawka - ziemia halicka
• trzy nieduże lewki - powiat żydaczowski
• dwa dwugłowe orły- ziemia przemyska i sanocka
8.Wielkie Księstwo Litewskie herb trzynastopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• w tarczy sercowej kolumny - Słupy Giedymina Litwa
• archanioł - województwo nowogródzkie
• niedźwiedź - województwo żmudzkie
• chorągiew - ziemia smoleńska
• ośmiokrotnie jeździec konny - ziemia wileńska, trocka, witebska, brzeska, mścisławska, mińska, połocka, miasto Wilno
9. ziemie lenne herb siedmiopolowy, gdzie znaki odnoszą się do:
• lwy i jelenie na czterech polach - Kurlandia i Semigalia
• gryf w koronie z literami SA - Inflanty
• krzyż - Prusy Książęce
• głowa byka z gwiazdą, półksiężycem i słońcem- hospodarstwo mołdawskie
Studia Waweliana Tom XV 2013 Piotr M. Stępień "Jakie herby znajdują się na bramie zwanej Herbową?"
