Powstanie kolekcji arrasów wawelskich związane jest z postacia króla Zygmunta Augusta. Wcześniej na Zamku Królewskim pojawiły się co prawda arrasy, będące częścią uposażenia posagowego Bony Sforza, jednak opuściły one Wawel jako wiano królewien Katarzyny, Zofii i Izabeli.
  Od roku 1553 Zygmunt August zaczął budować bogaty zbiór arrasów zamówionych specjalnie na potrzeby królewskie, zaprojektowane celowo zgodnie z rozmiarami komnat Zamku Królewskiego na Wawelu. Oczywiście tkaniny podróżowały wraz z królem do jego zamków (np. w Niepołomicach), jednak głównym przeznaczeniem arrasów było zdobienie ścian apartamentów Wawelu. Pierwszym zachowanym opisem kolekcji jest tekst Stanisława Orzechowskiego "Wychwalnik weselny Zygmunta Augusta, króla polskiego", przedstawiający wrażenie, jakie wywarły arrasy na gościach, zgromadzonych na weselu Zygmunta Augusta i Katarzyny Mantuańskiej. Całość kolekcji zawierała tematy biblijne "Dzieje rajskie", "Dzieje Noego", "Dzieje wieży Babel", tkaniny z motywami flory i fauny oraz groteski z inicjałami i herbami królewskimi.
  Całość kolekcji król zapisał na dożywocie w testamencie swym siostrom - Katarzynie królowej szwedzkiej, Zofii księżniej Brunszwiku, Annie księżnej mazowieckiej, Izabeli królowej węgierskiej- z zastrzeżeniem, by po ich śmierci zbiór stał się własnością Rzeczypospolitej. Jednakże kolejni władcy traktowali tkaniny jak własność prywatną, ofiarowując część papieżowi Urbanowi VIII (król Władysław IV), czy zastawiając zbiory u kupców gdańskich (król Jan Kazimierz). W 1724 roku zastaw wykupiono za 6000 sztuk monet w złocie i 50000 sztuk monet w srebrze ze środków Skarbu Rzeczypospolitej. Zostały zdeponowane w skarbcu klasztoru Karmelitów w Warszawie i wypożyczane na specjalną prośbę (na koronację Stanisława Augusta Poniatowskiego).
  W 1795 roku na rozkaz carycy Katarzyny II arrasy zostały wywiezione do Rosji, gdzie zdobiły pałace w Gatczynie, Petersburgu, Moskwie i Litwanii. Dopiero rok 1921 przyniósł Polsce nowy etap w historii arrasów - kolekcja (136 sztuk) wróciła na Wawel, gdzie pracownie konserwacji tkanin doprowadziły okazy do stanu, umożliwiającego ekspozycję w muzeum. Rok 1939 stał się dla kolekcji czasem zagrożenia, arrasy wywieziono galarem Wisłą do Sandomierza, następnie do Kazimierza Dolnego. Potem juz furmankami i samochodami transport przekroczył granicę z Rumunią i całość ładunku złożono w ambasadzie polskiej w Bukareszcie oraz w ambasadzie brytyjskiej. 22 listopada 1939 roku z portu Konstanca statek "Ardeal" pod rumuńską banderą wywiózł kolekcję do Marsylii, następnie całość przewieziona została do Aubusson. Działania wojenne z maja 1940 roku zmuszają opiekunów kolekcji doktora Świerz-Zaleskiego, architekta Polkowskiego oraz doktora Estreichera do podjęcia decyzji o ewakuacji arrasów statkiem "Chorzów" z Bordeaux do Anglii, a następnie statkiem "Batory" do Kanady do portu Falifax. Z portu w dniu 13 lipca 1940 roku cenny zbiór został przewieziony w głąb kraju do Ottawy.
  Pierwszego stycznia 1961 roku premier prowincji Quebec przekazał oficjalnie całość kolekcji rządowi polskiemu, statek "Krynica", na którym transportowano arrasy i Szczerbiec, zawinął do portu w Gdyni 16 stycznia 1961 roku. Następnie pociągiem przetransportowano ładunek do Warszawy na specjalną wystawę, skąd wróciły do Krakowa.


  Literatura:

  • Lewicka Maria, Dole i niedole wawelskich arrasów, Warszawa 1972