Pochód Lajkonika, czyli konika zwierzynieckiego, zawsze w czwartek po święcie Bożego Ciała, jest piękną krakowską tradycją o niedatowanym początku. Lajkonik to mężczyzna w pseudotatarskim stroju na drewnianym koniku eskortowany przez chorążego, orkiestrę ośmiu mlaskotów i dwudziestu włóczków (flisaków). Stroje oraz zachowanie całej procesji związane są z legendą o ocaleniu miasta, której opis odnajdujemy w 1820 roku w czasopismie "Pszczółka krakowska":

"Jak wieść powszechna niesie, jak lud prosty z pewnością utrzymuje, a co historia nasza nieomylnie zdaje się stwierdzać, około 1281, pod nieszczęśliwem panowaniem Leszka Czarnego, Tatarzy po raz trzeci grassując w Polsce, podsunęłi się aż pod sam Kraków, który już za Bolesława Wstydliwego dwakroć ogniem i mieczem pustoszyli. Właśnie podczas processji Bożego Ciała, dano znać do miasta, że znaczny oddział tej hordy popełnia gwałty i rabunki na przedmieściach Zwierzyńca. Chwilowa trwoga ogarnęła umysły ludu; płacz, narzekanie kobiet, starców i dzieci, rozlegał się na około; myślano już zdać się na litość krwawych najeźdźców, których pożoga i mordy jedynym były hasłem; że nawet w zdolnych do boju zachwiało się męstwo. W tym jeden z pomiędzy włóczków zwierzynieckich, zagrzany odwagą bohatera, porywa za chorągiew, której dotąd jest godłem Orzeł Biały, i krzyknąwszy na swoich: "Za mną, bracia! Uderzmy na tych zbójców! Gińmy, a nie dozwólmy im bezkarnie nachodzić ziemi naszej!" obudza powszechny zapał, i na czele uzbrojonego ludu, pospiesza na Zwierzyniec. W kilku godzinach zasłano trupami nieprzyjaciół nadbrzeża Wisły, która się krwią ich zarumieniła; a waleczny dowódzca, przystrojony od ludu w ubiory zabitego naczelnika Pohańców, z truymfem prowadzony do miasta, witany z okrzykami radości w tem samem prawie miejscu (przy niegdy Wiślnej bramie), w którym się dzisiaj łączy, z powracającą z procesji włóczków chorągwią)".

  Opis nie odpowiada prawdzie historycznej, gdyż święto Bożego Ciała w Europie ostatecznie ogłosił w 1317 roku w zbiorze „Clementinae” papież Jan XXII, zaś w diecezji krakowskiej biskup Nankier dopiero w 1320. Liczni historycy poszukiwali odpowiedzi na pytanie i genezę pochodu, powstały teorie związane z pogańskimi protopoczątkami państwa, zapożyczeniami tradycji z Czech, Francji czy nawet spod Troi.

  Kraków nowożytny realizuje tradycję pochodu według sztywno opracowanego programu, Lajkonik ma odwiedzić następujące miejsca:
• Plac na Stawach
• Most na Rudawie
• Klasztor Norbertanek - na dzeidzińcu pierwszy taniec
• ul. Kościuszki
• ul. Zwierzyniecką
• ul. Franciszkańską - pod Filharmonią drugi taniec
• Pałac Biskupów
• ul. Grodzką
• Rynek Główny - na Rynku trzeci taniec oraz Urbem salutare - pokłon miastu

  W latach 1903-1904 wykonano dla Lajkonika nowy strój według projeku Stanisława Wyspiańskiego, od 1997 orszak konika występuje w okryciach przygotowanych dzięki wizji Krystyny Zachwatowicz.
  Tradydycyjnie Lajkonik odziany jest w turecki kaftan z czerwonego płótna o szerokich rękawach, długi czerwony kontusz, purpurowy pas, czerwone spodnie i buty z cholewami. Nakrycie głowy to wysoki zdobiony turban z metalowym półksiężycem. Uzbrojenie konika to jatagan i drewniana buława, którą uderza gapiów "na szczęście".
  Z pochodem Lajkonika związeni są jego asystenci - włóczkowie (flisacy) - bractwo cechowe o średniowiecznym rodowodzie (dokumenty dla kongregacji wystawiono juz w 1363 roku z podpisem króla Kazimierza III Wielkiego). Flisacy zajmowali się spławianiem drewna na potrzeby szalunków i zbrojeń chodników kopalnianych w Bochni i Wieliczce. Jako bractwo cechowe w procesji bożociałowej występowali z chorągwią, godłem, muzyką (orkiestra Mlaskotów) toporkami przy boku, nabitymi muszkietami, a starszyzna z szablami. Powiązanie to przełożyło się na aktualną topografię miasta, na krakowskim Zwierzyńcu odnajdujemy właśnie ulice Lajkonika, Włóczków, Mlaskotów i Flisacką.
  W krakowskich Sukiennicach w Muzeum Krakowa w sali malarstwa akademickiego zobaczymy obraz Hipolita Lipińskiego "Lajkonik" 1880 (Muzeum Krakowa: Galeria Malarstwa i Rzeźby XIX wieku w Sukiennicach).
  Powiązanie z kalendarzem świąt liturgicznych pozwala na konkretne określenie dat pochodu Lajkonika w kolejnych latach:

• 10 czerwca 2021
• 23 czerwca 2022
• 15 czerwca 2023

  Pochód Lajkonika został wpisany na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2014 roku. Lista powstała w korespondencji z konwencją UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzoną w Paryżu dnia 17 października 2003 roku, a podpisaną w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego. Lista krakowska może poszczycić się poza wpisem, dotyczącym pochodu Lajkonika, wyszczególnieniem szczególnych wartości wykonania szopki krakowskiej oraz koronki klockowej.


  Literatura:

  Jan Adamczewski "Kraków od A do Z", Kraków 1992

  Pielgrzym z Tęczyna [Konstanty Majeranowski]: Konik. "Pszczółka Krakowska" 1820, nr 47, t.3, s.195

  Łukasz Olszewski "Lajkonik - legenda i tradycja" Muzeum Historyczne Miasta KRakowa, Kraków 2009