W dniu 7 maja 1977 roku odnaleziono w bramie na ulicy Szewskiej 7 ciało Stanisława Pyjasa, działacza opozycyjnego, studenta filologii polskiej i filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego śmierć w niewyjaśnionych okolicznościach poruszyła środowisko studentów w całym kraju. Zgon miał miejsce zaledwie kilka dni po zgłoszeniu przez Pyjas razem z kilkoma kolegami ze studiów prokuratury o anonimach z pogróżkami, które otrzymywali.

  Śmierć Pyjasa wywołała masowe demonstracje studentów, wybrano formę „Czarnego Marszu” i bojkot propagowanych przez władze juwenaliów. Po zakończeniu przemarszu utworzono Studencki Komitet Solidarności w Krakowie i wydano oficjalne stanowisko środowiska studenckiego, którym było żądanie ujawnienia winnych śmierci młodego człowieka. Czynniki oficjalne, w tym krakowski "Dziennik Polski” z 16 maja 1977 wydrukował krytykę formy upamiętnienia śmieci, zarzucając organizatorom prowokację oraz przeciwstawienie się rządowemu programowi juwenaliów.

  Śledztwo i sekcję zwłok Stanisława Pyjasa przeprowadzono po raz pierwszy w 1977. Oficjalną przyczyną zgonu był upadek ze schodów i obrażenia tym wywołane. Podkreślano zawartość alkoholu w organizmie, chcąc przenieść ciężar informacji na stan zmarłego i nieszczęśliwy wypadek. Sekcję zwłok wykonali dwaj adiunkci Zakładu Medycyny Sądowej w Krakowie, odbierał ją zaś prof. Kazimierz Jaegermann, który odmówił złożenia podpisu pod protokołem. Kierownikiem Katedry był ówcześnie prof. Zdzisław Marek, który raport podpisał bez (jak zeznał po latach w ramach śledztwa IPN w roku 2009) oględzin zwłok. Tuż po śmierci Stanisława Pyjasa ciało oglądał, podawszy się uprzednio za krewnego, przyjaciel Bronisław Wildstein. Jego zdaniem na skórze widoczne były ślady brutalnego pobicia.

  Na początku lat 90. prof. Marek, nieświadomy nagrywania wypowiedzi podczas konwersacji telefonicznej z dziennikarką radiową, przyznał iż „ktoś Pyjasowi dał po mordzie.., ale ja nie wiem kto...”. W 1991 roku decyzją rektora Akademii Medycznej profesor Marek został pozbawiony funkcji kierownika Katedry Medycyny Sądowej za „naruszenie norm etycznych w działalności opiniodawczej”.

  W tym samym roku wznowiono śledztwo, ustalono jako przyczynę śmierci pobicie, ale z powodu braku możliwości wykrycia sprawcy umorzono je ponownie w 1999. Minister spraw wewnętrznych Andrzej Milczanowski nie zgodził się na ujawnienie danych o tajnych współpracownikach SB. W dokumentach śledztwa zachowała się notatka mówiąca wprost o zleceniu Marianowi Węclewiczowi byłemu bokserowi "Wisły" pobicia Pyjasa na polecenie agenta SB. Sam Marian Węclewicz zginął w równie niewyjaśnionych okolicznościach, na początku lat 90-tych zniknął z archiwum jego akt zgonu. Zaś w lipcu 1977 w Zalewie Solińskim znaleziono zwłoki Stanisława Pietraszki, który jako ostatni widział Pyjasa żywego i sporządził portret pamięciowy prawdopodobnego zabójcy. We wrześniu 2008 zeznania złożył zamieszkały poza granicami Polski Wojciech Radomski, który był jednym z towarzyszy Pyjasowi w dniu śmierci.

  20 kwietnia 2010 dokonano ekshumacji zwłok Stanisława Pyjasa. Ponowne badanie w krakowskim Zakładzie Medycyny Sądowej potwierdziło wykrycie obrażeń, których nie ujęto w raportach z 1977 ani 1991 roku. W 2011 krakowski oddział IPN złożył wniosek o ustalenie końcowego raportu wyniku badań poeskhumacyjnych. Według biegłych z Instytutu Ekspertyz Sądowych: "Pyjas mógł spaść ze schodów w kamienicy przy ul. Szewskiej, jednak nie ma możliwości potwierdzenia lub zaprzeczenia okoliczności udziału osób trzecich".

  W 2006 roku Stanisław Pyjas został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2019 Krzyżem Wolności i Solidarności.

  Obok domu studenckiego „Żaczek” odsłonięto 7 maja 2019 r. pomnik Stanisława Pyjasa projektu Dariusza Sitka. W krakowskich uroczystościach uczestniczyli m.in. wicepremier Piotr Gliński), sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski, przedstawiciele Niezależnego Zrzeszenia Studentów, władze uniwersyteckie, wojewódzkie i samorządowe, , reprezentanci IPN, a także przyjaciele i znajomi Pyjasa, założyciele SKS-u, wśród nich Bronisław Wildstein, Liliana i Bogusław Sonikowie.

  Temat śmierci studenta w niedookreślonych okolicznościach stał się motywem przewodnim filmów pt. „Śmierć studenta”, reż. Jarmo Jääskeläinen z roku 1977, „Spadł, utonął, umarł” reż. Krzysztof Krauze z 1994, „Kontrwywiad” reż. Krzysztof Krauze z 1994, „Trzech kumpli” z 2008, „Buntownicy. Studencki Komitet Solidarności”, reż. Wojciech Szumowski z 2007.


  Literatura: Jerzy Skowronek "Książę Józef Poniatowski", Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1984