Trudno wyobrazić sobie widok krakowskiego Rynku bez charakterystycznego punktu, jakim bez wątpienia jest pomnik Adama Mickiewicza, umieszczony we wschodniej części placu naprzeciwko kruchty Bazyliki Mariackiej. Granitowy, schodkowaty cokół wykonany ze sjenitu z Kośmina na Dolnym Śląsku jest podstawą dla brązowego monumentu projektu Teodora Rygiera. Kamień wydobywano już w XVIII wieku i używano do budowy reprezentacyjnych realności w Poczdamie i Berlinie (miejscowość Schobergrund polską nazwę otrzymała dopiero w roku 1947). Obecny pomnik z 1955 roku powstał dzięki staraniom Sekcji Pomnikowej, działającej pod nadzorem Jana Budziłły (z krakowskiej ASP) oraz Józefa Lepiarczyka (miejskiego konserwatora zabytków).

  Realizacja pomnika, którego ideę zawdzięczamy lwowskim studentom, rozpoczęto już w 1869 roku, kiedy to zapoczątkowano składki społeczne na budowę. Dziesięć lat później fundusz został przekazany do Krakowa, gdzie doczekał się powołania Komitetu Budowy Polnika pod przewodnictwem prezydenta miasta Mikołaja Zyblikiewicza. W 1882 roku ogłoszono pierwszy konkurs na projekt pomnika. Szeroko komentowany w prasie konkurs cieszył się ogromną popularnością, nadesłano prace sygnowane takimi nazwiskami, jak Jan Matejko, Henryk Siemiradzki, Tomasz Dykas, Antoni Kurzawa, Walery Gadomski, Teodor Rygier, Pius Weloński. Pierwszą nagrodę przyznano projektowi Tomasza Dykasa, jednak krytyka doprowadziła do anulacji konkursu. Rozgrywano go jeszcze trzykrotnie, w 1885, 1886 i 1888 roku.

  Ostatni konkurs z wygraną Cypriana Godebskiego nie był jednak zamknięciem tematu, projekt uznano za zbyt kosztowny i do realizacji wybrano pracę, która uzyskała drugą nagrodę. W 1889 roku podpisano umowę z Teodorem Rygierem, rok później, gdy na Wawel sprowadzono szczątki poety, powstawały już pierwsze elementy w odlewni Nellich w Rzymie w pobliżu włoskiej pracowni rzeźbiarza. Po korektach z grudnia 1894 roku i późniejszych pomnik stanął ostatecznie w 1898 na cokole ze sjenitu słowackiego. Aranżacją otoczenia zajął się architekt Tadeusz Stryjeński, wprowadzając latarnie ozdobione herbami.

  W trakcie II wojny światowej pomnik został zniszczony, znamy datę dzienną aktu dewastacji (17.08.1940 rok), zachowały się również nielegalnie wykonane zdjęcia momentu destrukcji. Mieszkańcy Krakowa zabezpieczyli elementy cokołu, ukrywając je w magazynie wodociągów na Bielanach, latarnie schowano na terenie gazowni miejskiej. Elementy metalowe zostały wysłane do Hamburga do składnicy złomu z przeznaczeniem na przetopienie, odnaleziono je jednak w ramach działania komisji rewindykacyjnej i sprowadzono (destrukty) do Wilanowa. W 1954 roku w przeddzień stulecia śmierci Adama Mickiewicza podjęto decyzję o odbudowie krakowskiego pomnika. Sekcja Pomnikowa z porozumieniu z Państwowymi Pracowniami Sztuk Plastycznych w Warszawie i Spółdzielnią Brąz Dekoracyjny przekazała do realizacji projekt w ręce rzeźbiarzy z krakowskiej ASP: Stanisława Popławskiego, Janiny Reicher-Tothowej i Franciszka Totha. Miejscem realizacji była Synaoga Izaaka na Kazimierzu, gdzie do 1969 roku działał Związek Polskich Artystów Plastyków. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się w setną rocznicę śmierci poety, władze stolicy reprezentował premier Józef Cyrankiewicz oraz minister kultury Włodzimierz Sokorski.

  Wygląd pomnika jest specyficzny, poza dominantą postaci Mickiewicza na szczycie odczytujemy jeszcze cztery niżej umiejscowione figury lub grupy figur: muzę z lirą i dziewczynką, symbolizujące Poezję, starca i chłopca, jako peronifikacje Nauki, kobieta z orłem jako Naród oraz młodzieniec z mieczem - symbol Patriotyzmu. Na frontowej części znajduje się napis: Adamowi Mickiewiczowi Naród, na tylnej zapis daty MDCCCXCVIII.