Obszar leżący między Olkuszem a Pustynią Błędowską już od średniowiecza stanowił istotny obszar dla gospodarki Polski. Na miejscu Starego Olkusza wydobywano galenę - rudę ołowiu, którą przetapiano w miejscowych piecach. Dowodem materialnym potwierdzającym rangę miejscowości jest bochen ołowiu znaleziony pod płyta Rynku Głównego w Krakowie. Ów bochen ma wyrytą litere E (Elkusia) oraz odciski pieczęci książęcych Władysława Łokietka.
  W czasach Kazimierza Wielkiego Olkusz należał do rady sześciu miast (wraz z Krakowem, Kazimierzem, Bochnią, Wieliczką i Starym Sączem). Miasta te otrzymały przywilej sądów, których wyroki były jednoznaczne z wyrokiem króla.
  Średniowieczny Olkusz był miastem niezwykle bogatym. Wszystkie ulice były wybrukowane, miasto zaś otoczone murami. Przyczyna bogactwa - kopalnia, stała się jednocześnie powodem upadku miasta. Pogłębianie szybów doprowadziło do osłabiania fundamentów ważnych dla miasta budowli. W efekcie uległy one zniszczeniu.
  Do naszych czasów przetrwał kościół parafialny p.w. św. Tomasza Apostoła. By jednak zachować budowlę zamurowano cząściowo gotyckie okna oraz dodano liczne szkarpy. Dzisiaj ów kościół przypomina bardziej azjatycką pagodę niż świątynię chrześcijańską, co jednak jedynie dodaje jej malowniczości.
  Bezpośrednio z istnieniem Olkusza zwązana jest Pustynia Błędowska. Ów piaszczysty obszar mierzący 33 km kw. jest efektem działania człowieka. W średniowieczu lasy na wschód od Olkusza wykorzystywano do celów hutnicznych i do przetopu galeny. Dziś Pustynia Błędowska jest przede wszystkim miejscem turystycznym oraz miejscem ćwiczeń wojska.
  Do Pustyni można dostać się pieszo, rowerem lub samochodem osobowym z centrum miejscowości Klucze, dla wycieczek autokarowych najlepszym miejscem dojazdu jest miejscowość Chechło. Z Chechła rozpościera się także najpiękniejsza panorama Pustyni.

  Na granicach Olkusza znajduje się wieś Rabsztyn, a tam ruiny średniowiecznego zamku. Rabsztyn (z niem. Rabestein - Krucza Skała) wybudowany został prawdopodobnie w XIII wieku. Pierwotny, zapewne drewniany, został przebudowany na kamienny na zlecenie Kazimierza Wielkiego. Podobnie jak inne zamki na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej dostał się on w ręce szlachty - za czasów panowania Władysława Jagiełły stał sie on własnością Spytka Melsztyńskiego.
  W połowie XV wieku zamek przeszedł w ręce rodu Toporczyków.
  Na przełomie wieków XVI i XVII zamek stracił charakter wyłącznie obronny, Zygmunt Myszkowski rozbudował twierdzę o renesansowy pałac. mieszczący 40 pokoi.
  Największe spustoszenie powstało w skutek potopu szwedzkiego, wycofujące się wojska szwedzkie splondrowały zamek doszczętnie, po tym najeździe już nigdy budowla nie osiągnęła pierwotnej świetności.