Bursztynowy portret pięknej kobiety siedzącej na falach jako elemet ozdobny szachownicy w zbiorach Wawelu, czyli dlaczego nimfa ma zachęcać do tajemniczej gry...W roku 1928 Towarzystwo Przyjaciół Wawelu zakupiło na potrzeby tworzonego muzeum Zamku Królewskiego szachownicę z 1608 roku - prezent dla króla Zygmunta III Wazy od wielkiego podskarbiego litewskiego Hieronima Wołowicza. Zakup od kolekcjonera Tadeusza Wierzejskiego, który przedmiot nabył uprzednio we Lwowie z opisem odręcznym wykonanym niemieckim pismem gotyckim, nie dopowiada losów pochodzenia. W roku 1939 jako fragment zbiorów wawelskich wywieziono obiekt do Kanady, skąd powrócił dopiero w 1959.
Szachownica to przedmiot niewielki, liczący raptem 25 na 24 centymetrów, 2,5 centymetra grubości, zniszczony nieco, pozbawiony figur, a mimo to wyjątkowy.
Materiał, z którego wykonana jest szachownica, to łączony z kością słoniową heban oraz bursztyn matowy i przezroczysty, o budulcu dla figur możemy wyłącznie snuć hipotezy, bronią się zarówno wersje biało-czarna, czyli heban i kość słoniowa, oraz wersja mat-połysk, a więc matowy i szlifowany bursztyn. Pola gry potraktowane zostały bardzo zachowawczo, brak na nich jakichkolwiek zdobień, ale bok opracowano wyjątkowo skrupulatnie, wykorzystując wiele technik rzemieślniczych w celu wykonania przedmiotu o wysokiej wartości artystycznej. Nie zachowały się nóżki, wspierające deskę, część dekoracji uległo zniszczeniu. To, co przetrwało, skutecznie opowiada o twórcach, których wybrał zleceniodawca zapewne w Gdańsku lub Królewcu (to tam działały tak rozwinięte zakłady opracowywania bursztynu).
Program ideowy zawarty na bordiurze prezentuje zarówno dedykację po łacinie: OT CAUSA DOMINO SUO SERVUS DEDICAT, jak i heraldyczny podpis ofiarodawcy: Bogoria, Korczak, Syrokomla oraz niezidentyfikowany herb (od strony babki) oraz litery H W P L (Hieronom Wołowicz Podskarbi Litewski). Herb króla przedstwiony został w ujęciu pięciopolowym - powtórzony Orzeł w koronie, podwójna Pogoń oraz Snopek. Dedykacja w pełnym brzmieniu: HAEC TIBI MILITAE SIMULACRA PEDESTRIS EQUESTRIS OFFERO PRO MERITIS VIR GENEROSE TUIS SAEPIUS HIS ANIMUM RECREATQ TUIQ CLIENTIS HUSINGL QUOTIES LUSERIS ES TUNC MEMOR ANNO 1608.
Na bordiurze znajdują się jeszcze inne napisy:
Tum sumus incauti, studioque aperimur in ipso,
Nudaque per lusus pectora nostra patent;
(Wtedy nie jesteśmy naiwni i jesteśmy na niego otwarci
Nasze serca są otwarte i nagie przez zabawę)
Crimina dicuntur, resonat clamoribus aether,
Invocat iratos et sibi quisque deos
(Opowiada się zbrodnie, niebo rozbrzmiewa krzykami
Każdy przyzywa dla siebie gniewnych bogów)
Są to fragmenty poematu Owidiusza: "Artis amatoriae liber III"
Sens wplecenia cytatów z Owidiusza jest bardzo itrygujący - gra w szachy ma być podobno dobrym i efektywnym afrodyzjakiem, gdyż w ferworze walki pojawia się zaangażowanie, lekkie podniecenie, a jednocześnie traci się kontrolę nad sobą, co pokazuje prawdziwe oblicze interlokutora.
A bursztynowa nimfa, o której wspomniano na początku wypowiedzi, również się pojawia na szachownicy. Jej postać utożsamiana jest z nimfą Scacchidą, której Jowisz na weselu Ziemi i Oceana podarował szachownicę zdobioną złotem i srebrem, i polecił najpiękniejszej z rusałek rolę nauczycielki ludzi, mieli za jej nauką poznać tajniki gry w szachy właśnie.
