Tyniec położony jest na samotnej, wapiennej skale o wysokości 30 metrów, wyrastającej tuż przy korycie Wisły. Jest to miejsce znane w całej Polsce, jest ono owiane licznymi legendami i uwiecznione w literaturze. Według jednej z legend:

właścicielem warownego grodu w Tyńcu był Walgierz Wdały. Rycerz ten przywiózł ze swojej podróży do Frankonii piękną lecz wiarołomną królewnę Helgundę. Któregoś razu, pod nieobecność Walgierza Wdałego warownia została zaatakowana i zniszczona przez księcia wiślickiego, Wisława. Walgierz, na szczęście zdążył pośpieszyć z pomocą, ratując gród i uwięził Wisłwa. Wkrótce Walgierz wyjechał w kolejną podróż, a tymczasem Helgunda uwolniła Wisława i uciekła z nim do Wiślicy. Gdy Walgierz wrócił i dowiedział się o zdradzie, wyjechał do Wiślicy i tam pojmany został przez zdradliwego księcia. Szczęśliwie Wisław miał siostrę, która zakochała się w uwięzionym Walgierzu. Z jej pomocą uwolnił się, po czym zabił zdradziecką parę, a zwłoki ich poćwiartował.

  Powyższa legenda łączy osadnictwo na tej skale z okresem wczesnopiastowskim. Istotnie, miejsce to zamieszkane już było i to nie w czasach piastowskich, ale dużo wcześniej, kilka tysięcy lat temu. Dowody na tak wczesną obecność człowieka uzyskane zostały w wyniku prac archeologicznych, prowadzonych w latach 1948-51 oraz w 1953 przez Gabriela Leńczyka, natomiast od 1961 roku przez zespół archeologów: Lecha Kalinowskiego, Helenę Zoll-Adamikową i Klementynę Żurawską. Efekt ich badań to identyfikacja kultury łużyckiej w VIII-V w. p.n.e., kultury wenedzkiej w III i IV w. n.e. oraz ponowne osadnictwo dopiero w poł. XI w. [1]
  Historia tegoż miejsca rozpoczyna się jednak dopiero w 1044 (lub 1047) roku. Wówczas to osadzeni zostają Ojcowie Benedyktyni, powstają kościół i pierwsze zabudowania klasztorne.
  Do dziś trwają spory co do fundatora, wg jednych historyków był to Bolesław Śmiały, wg innych Kazimierz Odnowiciel.   Za tym drugim przemawia tzw. legenda 'kluniacka'. Legenda ta, napisana przez Wincentego z Kielc i dotycząca świętego Stanisława, w jednym ze swych wątków opisuje Kazimierza Odnowiciela. Władca ten był wychowywany w pobożności przez swą matkę Rychezę i ojca Mieszka II. Kształcony w tym duchu przybrał habit św. Benedykta i osiadł w klasztorze w Cluny. Po jakimś czasie umarł ojciec - Mieszko II a nasz bohater został powołany do powrotu do Polski i objęcia tronu. Kazimierz zgłosił sie więc do papieża z prośbą o dyspensę. Dyspensa została mu udzielona lecz warunkiem, że w Polsce ufunduje klasztor z którego występuje. Tym oto sposobem prosi 12 mnichów o przeniesienie Polski, jeden z nich - Aaron obejmuje funkcję opata i nawet biskupa krakowskiego. Kazimierz hojnie obdarowuje przybyłych mnichów darując im sto wsi (scena ta przedstawiona jest na jednym z malowideł w dzisiejszym kościele)[2].
  Bez względu na fundatora warto wiedzieć, że Tyniec jest najstarszym klasztorem w Polsce. Na dowód tego znaleziono, podczas wykopalisk archeologicznych w 1961 r. pochówki datowane na XI wiek, w jednym z nich obok szczątków zmarłego, maleńki, szczerozłoty kielich - dziś przechowywany w Skarbcu na Wawelu.
  W 1124 papieski legat i kardynał Tuskulum konsekrował świątynię i potwierdził opiekę benedyktynów. Walory obronne tynieckiej skały były przyczyną wielu ataków. Tyniec był miejscem walk z Tatarami w XIII w., Czechami w XIV w., Szwedami w XVII w. W latach 1771-72 miało miejsce jedno z ostatnich oblężeń, kiedy to Tyniec broniony był przez konfederatów barskich. To właśnie z Tyńca z 1 na 2 lutego 1772 r. konfederaci wyruszyli i zdobyli Wawel [3]. Podczas ostatniej wojny Niemcy bronili się w Tyńcu przed wojskami radzieckimi.
  Mimo długiej historii benedyktyni nie zawsze zamieszkiwali skałę. W 1816 roku benedyktyni zostali skasowani (w 1833 roku zmarł ostatni z zakonników), w latach 1821-26 świątynia pełniła funkcję katedry. Biskupstwo wkrótce przeniesiono do Bochni a następnie do Tarnowa, gdzie znajduje się siedziba diecezji po dziś. 30 lipca 1939 roku staraniem kardynała Adama Stefana Sapiehy benedyktyni wrócili do Tyńca. Niewielka liczba zakonników przybyła do Krakowa z opactwa przy kościele św. Andrzeja w Brugii. Ich przybycie było dość pechowe, bo tuż przed wybuchem II wojny światowej. Kolejne lata też nie były pomyślne, aż do 1989 roku budynki niszczały, dopiero po przemianach po 1989 roku rozpoczęto renowacje. W wyniku konserwacji zdewastowane budynki, tzw. 'wielka ruina' zostały zadaszone, część odremontowanego budynku przeznaczono na dom pielgrzyma, część przeznaczono na niewielkie muzeum.
  Na podwórzu przed klasztorem wykopana jest studnia sięgająca poziomu Wisły. Według legendy:

Któregoś razu pewien rzezimieszek został przyłapany na kradzieży. Zauważony, goniony przez mieszkańców Krakowa, dobiegł do Tyńca, przekraczając bramę klasztoru. Klasztor w Średniowieczu był swojego rodzaju azylem. Tenże złodziej został przygarnięty przez braciszków, wyspowiadany, a jako pokutę miał własnymi rękoma wykopać studię. Tak też się stało, studnia, choć nie używana, stoi do dzisiaj.

  Układ całości opactwa ma bezpośrednio nawiązywać do zgromadzenia św. Benedykta z Nursji na Monte Cassino ... (ciąg dalszy)



[1], [3] Adamczewski Jan, Kraków od A do Z, Kraków 1986, Hasło: 'Tyniec', s. 166.

[2] Sczaniecki Paweł OSB 'Tyniec' Kraków 2008, s. 49.


   Literatura:

• Adamczewski Jan, Kraków od A do Z, Kraków 1986, Hasło: 'Tyniec', s. 166,

• Adamczewski Jan, Mała Encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, hasło: 'Tyniec',

• Sczaniecki Paweł OSB 'Tyniec' Kraków 2008,