Historia miasta Wieliczki związana jest przede wszystkim z wydobyciem soli, nazwa łacińska Magnum Sal (Wielka Sól) pojawiła sie już w dokumencie legata papieskiego Idziego z lat 1123-1125. Najstarsze ślady warzelnictwa na terenie Wieliczki pochodzą z IX wieku, sól wydobywano wówczas z solankowych żródeł. Po zmianach politycznych w państwie polskim, spustoszeniu Gniezna podczas najazdu księcia czeskiego Brzetysława i przeniesieniu stolicy do Krakowa przez Kazimierza Odnowiciela osada Wieliczka staje się głównym źródłem dochodu księcia. Źródła solankowe wyczerpały się jednak już w połowie XIII wieku, co doprowadziło do prób budowy głębokich studni i odkrycia pokładów soli kamiennej. Wzmocnienie pozycji zawdzięcza Wieliczka władcy Ziemi Krakowskiej Przemysławowi II, który w 1290 roku nadał osadzie górniczej prawa miejskie.
Rozwój miasta doprowadził do osiedlenia się dużej grupy osadników niemieckich, co wywołało pewne zmiany w funkcjonowaniu urzędów - łacinę wyparł język niemiecki, zgermanizowane zostały księgi miejskie. Dopiero bunt wójta Alberta w pobliskim Krakowie i poparcie dla rebeliantów, udzielone przez wójta Wieliczki Geslara de Kulpen, uświadomiły władcy potrzebę zmian. Z rozkazu księcia Władysława Łokietka zarówno w Krakowie, jak i w Wieliczce do ksiąg miejskich powraca łacina. Panowanie następcy Łokietka - Kazimierza Wielkiego - przynosi miastu rozwój, powstają mury miejskie i zamek żupny, szpital i przytułek. "Białe złoto", czyli wielicka sól, jedyny średniowieczny konserwant, był dla władcy niezwykle cenny. Zarówno wyprawa wojenna, jak i podróże nie mogły obyć się bez solonego mięsa czy śledzi w beczkach. Dochody z wielickich i bocheńskich kopalń soli były podstawą budżetu królewskiego, sama sól zaś głównym produktem eksportowym.
Po latach dobrobytu przyszła jednak fala zaraz, następnie wojen - Szwedzi w XVII wieku splądrowali miasto, nie niszcząc jednak kopalni, z której ściągano wysoki dochód. Miasto wyzwolono dzięki działalności Gabriela Wojniłłowicza i Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Wiek XVIII przyniósł miastu jeszcze chwilę zainteresowania króla - Jan III Sobieski funduje dla Wieliczki dzwonnicę.
Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku jest dla miasta momentem oderwania od macierzy i, mimo epizodu w Księstwie Warszawskim, stan ten utrzymał się do końca I wojny światowej. Wieliczka została urzędowa przemianowana na Groß Salze i stała się częścią Galicji, dzielnicy Monarchii Habsburgów. Krótkotrwała władza Edwarda Dembowskiego, który podczas Powstania Krakowskiego przejął władzę w Wieliczce i skarbiec kopalni soli, nie utrzymała się, chociaż została w Wieliczce upamiętniona przez tablicę na Rynku Górnym.
7 września 1939 r. do Wieliczki wkroczyły wojska niemieckie. Dekret, nakazujący Żydom opuszczenie Krakowa do maja 1940 roku, spowodował przybycie do Wieliczki ok. 5,4 tys. osób pochodzenia żydowskiego. Po stworzeniu krakowskiego getta rozpoczęto wywózki ludności żydowskiej z Wieliczki do Krakowa. Ofiary rozstrzeliwań w pobliskich lasach zostały upamiętnione tablicą na Rynku Górnym. Wyzwolenie Wieliczki miało miejsce 21 stycznia 1945 r. Po II wojnie światowej miasto systematycznie rozwijało się, zachowując jednocześnie swoje górnicze tradycje.
W 1978 r. UNESCO postanowiło wpisać wielicką kopalnię soli na listę światowego Dziedzictwa Kultury, co pomogło miastu w zbudowaniu wydajnego sektora turystycznego, każdego roku kopalnię zwiedza ok. 1 mln turystów.
Wielickie zabytki to oczywiście Kopalnia Soli, ale również Zamek Żupny za zachowanym rezerwatem górniczym - szybem z XIII wieku, jedyną istniejącą basztą obronną wzniesioną za panowania Kazimierza Wielkiego. Nie wolno zapomnieć o górniczym, bo codziennie odbywała się tu msza "kopacka" kościele św. Klemensa (na wyposażeniu obrazy pędzla Erazma Fabiańskiego, Teodora Baltazara Stachowicza, Jana Gałuszkiewicza i Ferdynanda Olesińskiego- ucznia Jana Matejki) z XVII-wieczną kaplicą rodu Morsztynów i dzwonnicą fundacji Jana III Sobieskiego.
Dla miłośników nauki i techniki na pewno ciekawy będzie spacer szlakiem istniejących i nieistniejących szybów górniczych: Regis, Kościuszko, Sutoris, Paderewski, Daniłowicza, Kinga, Górsko, Seraf, Loiss, Boża Wola, Wodna Góra, Bużenin, Boner. Zabytki sakralne Wieliczki to również kościół i klasztor OO. Franciszkanów, miejsce pamięci o słudze bożym Alojzym Kosibie i Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej Księżnej Wieliczki oraz modrzewiowy kościół św. Sebastiana (z polichromią Włodzimierza Tetmajera) z nowo erygowaną w listopadzie 2013 r. parafią.
Na wielickiej soli bogaciły się i rosły rody zarządców, z czasem budujących pałace miejskie: Konopków, Przychockich, Siodołkiewiczów. Ale Wieliczka to także kurort, miejsce wypoczynku i dobroczynnego działania wód solankowych, co zrozumiano już w XIX wieku, proponując przekształcenie miasta w nowoczesne uzdrowisko solankowe, czego śladem są Łazienki Salinarne projektu Władysława Ekielskiego oraz Park sw. Kingi.
