Pawilon Wyspiański 2000 powstał w 2007 roku czyli w stulecie śmierci artysty. Według zamierzeń projektanta Krzysztofa Ingardena, miał być pomyślany tak, żeby wyeksponować nigdy wcześniej nie wykonane w szkle projekty witraży Stanisława Wyspiańskiego. Pomysłodawcą projektu jest Andrzej Wajda. Ów szklany budynek przysłaniają ruchome cegiełki z motywami liści kasztanowca. Dozują one światło tak, by maksymalnie wyeksponować witraże znajdujące się wewnątrz budynku.
  Witraże przedstawiają św. Stanisława, patrona Krakowa, króla Kazimierza Wielkiego oraz Henryka Pobożnego. Zaprojektowane zostały one do Katedry Wawelskiej, jednak tam, za sprawą ówczesnego kardynała Jana Puzyny, nigdy się nie pojawiły. Gdyby tenże kardynał zgodził się na zawieszenie witraży, obok powyżej wymienionych stanęłyby: mityczny Piast, Jadwiga Andegaweńska, Władysław Jagiełło, Zygmunt Stary z Zygmuntem Augustem, św. Kinga, Zawisza Czarny, Wanda oraz Wernyhora. Szczęśliwie po upływie wieku mieszkańcy Krakowa i turyści mogą dziś podziwiać choćby te trzy wielkie dzieła sztuki. Każdy z istniejących witraży przedstawia swoją historię:

  Witraż św. Stanisława pokazuje patrona Katedry Wawelskiej w trumnie. Wzniesiona lewa ręka umieszczona jest w relikwiarzu. Poniżej dwie nogi - to wota ofiarowane przez wiernych za cudowne uleczenie. Po lewej stronie znajduje się postać płaczącego anioła, a poniżej anioła zgaszona świeca i opadający w dół witraża dym.

  Uzupełnieniem witrażu jest wiersz Wyspiańskiego:

  Przekląłem króla, ja niepomny,
  że z królem naród pada, -
  że będzie kiedyś dziad bezdomny
  co jeno śpiewem żalów gada,
  że miasto miecza lira dźwięknie
  i że on lud, gdy skargą jęknie,
  to kurhan dźwignie ogromny, -
  o Boże, kiedyż miecz zaszczęknie,
  O Panie, kiedyż miecz zawłada.

  Chociażby miecz na moją głowę
  miał spaść i świętość zburzyć,
  i męki wskrzesić Chrystusowe
  i na mnie mord powtórzyć...
  chociażby męki przyjąć nowe,
  by jeno onym służyć,
  by się doczekać i doprosić
  chwili,by onym łaskę głosić!

  Witraż Kazimierza Wielkiego nawiązuje do śmierci króla oraz przypadkowej ekshumacji w 1869 roku. Według kronik pisanych przez Janka z Czarnkowa król polował w lasach w okolicach Przedborza, spadł z konia i złamał nogę rannego przywieziono do Krakowa i tutaj zmarł w roku 1370. Zbliżała się 500 rocznica śmierci Kazimierza Wielkiego. Chcąc uświetnić uroczystości z tym związane zaczęto remontować nagrobek, spodziewając się, że ciało króla znajduje się pod posadzką, pomnik zaś jest pusty. Wbrew oczekiwaniom, ciało króla znaleziono w sarkofagu. Oba te zdarzenia Stanisław Wyspiański ukazał na witrażu. Kazimierz Wielki zamiast nogi prezentuje piszczel, zamiast twarzy widnieje czaszka. W pasie widać mur przypominający o przysłowiu 'Zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną', jednocześnie będący przeniesieniem tegoż samego wizerunku z sarkofagu króla.

  Uzupełnieniem witraża jest wiersz:

  Już stokiem wzgórza gromnic żar ofiarny
  wije się rzeką świateł, co migocą;
  wlókł się olbrzymi wóz, całunem czarny
  wśród masztów, których chusty się szamocą;
  wicher żałosny zawiewał cmentarny;
  jakby w godzinę duchów przed północą.
  - Tam proch królewski mój ze czcią wieziony.
  W taką to chwilę ja widmem zjawiony,

  stałem się Duch, modlitew wskrzeszon cudem,
  a strzęp mych szat powionął nad ich głowy,
  gdym ja w koronie widmo gadał z ludem,
  cienie po baszcie chwiejąc wawelowej
  olbrzymie! snadź-że byłem wielkoludem; -
  dreszcz przez nich biegł, poczuli dech grobowy.
  - Biłem w nich krzykiem mej piersi spróchniałej,
  a echo się po Polsce niosło całej.

  Witraż Henryka Pobożnego przedstawia księcia w chwili agonii. W pierś wbity jest grot, z miecza spływają dwie strużki krwi.
  Uzupełnieniem jest wiersz:

  Koronę myśmy tobie pokazali,
  którą, jak król rządzący, nosić miałeś;
  lecz wiedz już, że nie ona cię utrwali.
  Jako za wiarę żywot pod nóż dałeś patrz,
  purpurową łuną Bóg cię chwali
  jako olbrzymie zjawisko powstałeś.
  Wstań, widmo święte w płomieniach i dymie!
  Wstań, książę Sławny - śmierć tobie na imię!

  Dzisiejsze dzieło wykonane zostało przez Piotra Ostrowskiego w latach 2001 - 2007 w Zakładzie Witraży Żeleńskiego w Krakowie. Budynek pełni funkcje informacji turystycznej oraz jako miejsce wystaw czasowych. Wewnątrz znajduje się płaskorzeźba wykonana na podstawie witraża 'Bóg Ojciec. Stań się', znajdującego się w pobliskim kościele franciszkanów. Płaskorzeźba wykonana została z myślą o niewidomych turystach.


  Literatura:

 • Bojarska-Syrek Joanna. Wyspiański. Witraże, Warszawa 1980